Tổng quan về hội chứng buồng chứng đa nang

Hội chứng buồng trứng đa nang được Stein và Leventhal mô tả lần đầu tiên vào năm 1935 và đến nay, hội chứng này được xem là bệnh lý của thời đại. Những phụ nữ có chu kỳ kinh dưới 25 hoặc trên 35 ngày sẽ có nhiều nguy cơ không phóng noãn; khoảng 3/4 trường hợp không phóng noãn liên quan đến hội chứng buồng trứng đa nang (buồng trứng có nhiều nang nhỏ, không phát triển được, dẫn đến vô sinh). Đây là một tình trạng rối loạn nội tiết phổ biến nhất ở phụ nữ (chiếm 15 – 20%) và có vẻ đang có chiều hướng gia tăng.

Triệu chứng của hội chứng buồng trứng đa nang

Biểu hiện các triệu chứng cơ năng và thực thể của các phụ nữ có hội chứng buồng trứng đa nang rất khác nhau. Ban đầu của hội chứng buồng trứng đa nang là kinh nguyệt không đều, thường là thưa và kéo dài, máu kinh thất thường, ít.

Sau 2-3 năm kể từ lần hành kinh đầu tiên, nếu kinh nguyệt vẫn không đều, cần nghĩ nhiều đến hội chứng này. Nếu là đa nang buồng trứng, các nang trứng sẽ tích tụ dần nội tiết tố, làm thay đổi đáng kể tình trạng nội tiết ở người phụ nữ. Nồng độ hoóc môn nam trong cơ thể tăng lên, khiến lông phát triển giống như nam giới (mọc ria mép, lông mày rậm, lông chân, lông bụng nhiều). Do nồng độ hoóc môn nữ cũng rất cao nên bệnh nhân vẫn có nhu cầu và khả năng hoạt động tình dục như bình thường.

Hội chứng buồng trứng đa nang có tính chất di truyền, Có một số yếu tố liên kết tác động lên sự biểu hiện của hội chứng buồng trứng đa nang. Tăng cân có thể kết hợp làm nặng thêm các triệu chứng ngược lại khi giảm cân thì cải thiện tình trạng tốt hơn nội tiết và chuyển hóa, triệu chứng học của hội chứng này.

Ảnh hưởng của bệnh hội chứng buồng trứng đa nang đến việc có thai

• 17% trường hợp vẫn có thể có thai tự nhiên (dù không điều trị gì)
• Số còn lại phải có sự can thiệp của các biện pháp hỗ trợ sinh sản (IUI, IVF,…)
• Bệnh được phát hiện càng muộn, việc điều trị càng khó khăn và ít hiệu quả.

Chẩn đoán hội chứng buồng trứng đa nang

Đã có nhiều tranh cãi trong việc định nghĩa hội chứng buồng trứng đa nang. Mới đây, Hội Sinh Sản và Phôi học người Châu Âu và Hội Y học Sinh Sản Mỹ đồng ý đưa ra định nghĩa cho hội chứng buồng trứng đa nang như sau: Hội chứng buồng trứng đa nang là khi có ít nhất 2 trong 3 tiêu chuẩn sau:

1. Phóng noãn thưa hoặc không phóng noãn
2. Cường androgen (lâm sàng và/hoặc sinh hóa)
3. Buồng trứng có đa nang,

Hinh thái học buồng trứng đa nang

Hình thái học của buồng trứng đa nang được xác định khi có ít nhất 12 nang có đường kính từ 2 – 9mm và/hoặc thể tích buồng trứng tăng (> 10 cm3). Hình ảnh buồng trứng đa nang trên siêu âm có thể thấy ở 20 – 33% trong dân số chung, trong đó, chỉ có gần ¾ có biểu hiện các đặc điểm của hội chứng. 75% phụ nữ không có phóng noãn sẽ thấy được buồng trứng dạng đa nang trên siêu âm. Ở phụ nữ bình thường, 8 – 25% có buồng trứng giống đa nang trên siêu âm.

Cường androgen

Cường androgen lâm sàng rất khó định lượng và có sự khác biệt giữa các chủng tộc. Cường androgen sinh hóa được đánh giá bằng nhiều xét nghiệm: biểu hiện tăng androgens như

• Dehydroepiandrosterone (DHEA), Dehydroepiandrosterone Sulfate (DHEAS; thượng thận) tăng trong 50% các trường hợp không phóng noãn có buồng trứng đa nang.
• Androstenedione
• Testosterone

Những thay đổi về nội tiết khác

Tăng Estrogens (Estrone)

Tăng 17-hydroxyprogesterone

LH tăng do tăng nhịp độ và tần số xung GnRH. Hoạt động sinh học của LH cũng tăng. Tăng tiết LH có liên quan thuận với tăng Estradiol tự do.

FSH thấp hoặc gần như bình thường do chịu feedback âm tính từ Estradiol. Giảm FSH cũng có thể do sản sinh Inhibin B, tăng trưởng nang noãn tiếp tục được kích thích. Tuy nhiên, những nang này có các vấn đề sau:

• Không trưởng thành hoàn toàn được,
• Do bị bao quanh bởi các tế bào vỏ tăng sinh, chức năng mô đệm tăng dẫn đến tăng sản xuất androstenedione và testosterone.

SHBG bị ức chế tổng hợp bởi Testosterone, vì thế ở các phụ nữ không phóng noãn có buồng trứng đa nang, SHBG giảm khoảng 50% do androgens và tăng insulin máu.

Để thiết lập chẩn đoán hội chứng buồng trứng đa nang, quan trọng là phải lọai trừ được các bệnh lý khác có biểu hiện lâm sàng tương tự, như tăng sản tuyến thượng thận bẩm sinh, hội chứng Cushing và các u tiết androgen.

Nguyên tắc điều trị buồng trứng đa nang

Nguyên tắc điều trị chung đối với hội chứng đa nang buồng trứng là gây phóng noãn; cách thực hiện có khác nhau tùy theo việc bệnh nhân muốn có thai ngay hay không. Những phụ nữ chưa muốn có thai sẽ được điều trị bằng thuốc kích thích phóng noãn. Các thuốc này giúp nang trứng phát triển to lên, vỡ ra và phóng noãn. Khả năng thành công tùy thuộc vào độ dày của vỏ buồng trứng và mức độ đáp ứng của từng người. Trong khi điều trị bằng phương pháp này, người phụ nữ có thể mang thai nên phải áp dụng các biện pháp phòng tránh (trừ việc dùng thuốc tránh thai vì dược phẩm này ức chế phóng noãn).

Dùng thuốc điều trị hội chứng buồng trứng đa nang

Những phụ nữ muốn có thai ngay (thường thuộc nhóm hiếm muộn) sẽ được điều trị theo các bước:

– Kích thích thử buồng trứng bằng các thuốc gây phóng noãn. Về nội khoa, cần được giảm cân ở những người có thể trạng béo phì. Giảm cân để giảm mỡ, giảm đề kháng insulin; sử dụng metformin, với mục đích làm giảm đề kháng insulin, bằng cách giúp hoạt hóa các yếu tố vận chuyển glucose vào trong tế bào gan và cơ, từ đó làm giảm tình trạng kháng insulin ở máu ngoại vi, giúp cân bằng nồng độ glucose trong máu. Ngoài ra metformin không làm tăng tiết insulin, do đó không làm hạ đường huyết vì vậy mà an toàn với bệnh nhân mắc bệnh buồng trứng đa nang.

Metformin giúp bệnh nhân tái lập lại chu kỳ kinh nguyệt bình thường, tăng khả năng rụng trứng và có thai, giảm nguy cơ đái tháo đường; giảm nồng độ androgen trong máu, cải thiện chu kỳ kinh nguyệt, từ đó tăng khả năng có thai. Có nghiên cứu cho thấy metformin được sử dụng cho bệnh nhân mắc hội chứng buồng trứng đa nang trong 3 tháng đầu của thai kỳ có tác dụng làm giảm tỷ lệ sảy thai. Tuy nhiên cho đến nay cũng chưa ai chứng minh được tác hại của metformin với thai hoặc metformin an toàn với thai như thế nào. Cách sử dụng metformin cho phụ nữ vô sinh với liều 100mg – 1500mg/ngày, điều trị thường 4 – 6 tuần hoặc 3 tháng.

Ngoại khoa can thiệp hội chứng buồng trứng đa nang

– Can thiệp ngoại khoa buồng trứng: Bác sĩ cắt bỏ một phần hoặc chọc thủng vài vị trí bề mặt buồng trứng để giải phóng các nang noãn. Bằng kỹ thuật nội soi, họ trổ vài điểm trên bề mặt buồng trứng, phá vỡ bức tường dày và chọc bớt vài nang noãn phát triển dở dang trước kia. Các nang bị phá này sẽ làm thay đổi nội tiết, giúp các thuốc kích thích phóng noãn có tác dụng hơn, đồng thời các nang khác có cơ hội lách vào những khoảng trống vừa tạo ra để to lên và vỡ ra ngoài.

Với cách điều trị này, 50-60% trường hợp hiếm muộn đơn thuần (chỉ mắc hội chứng buồng trứng đa nang) sẽ có thai. Sau mổ, bệnh nhân thực hiện thụ thai ngay; nếu qua 6 chu kỳ không thành công, nên thực hiện kích thích phóng noãn như bước một, nhưng không quá 6 chu kỳ. Nếu vẫn không mang thai thì tốt nhất là thụ tinh trong ống nghiệm.

Những phụ nữ từng mắc hội chứng buồng trứng đa nang rất dễ bị sẩy thai. Vì vậy, khi đã có thai, cần được hỗ trợ bằng nội tiết tố nhau thai.

Bài viết Tổng quan về hội chứng buồng trứng đa nang đã xuất hiện đầu tiên vào ngày Benh.vn.

Đánh giá một trường hợp mắc chứng rậm lông nên kiểm tra kỹ tiền căn dùng thuốc và chỉ định xét nghiệm nồng độ testosterone, DHEA, định lượng cortisol trong nước tiều trong vòng 24h và nồng độ 17-hydroxyprogesterone huyết thanh (nhằm loại trừ tăng sản thượng thận bẩm sinh). Nếu kinh nguyệt vẫn bình thường, thì chứng rậm lông ở những phụ nữ này không phải do thừa androgen. Điều trị bằng biện pháp làm rụng lông.

Chứng nam tính hoá đặc hiệu ở phụ nữ bởi sự kết hợp giữa chứng rậm lông với suy giảm hoặc đảo ngược những đặc tính sinh dục nữ thứ phát xảy ra sau tuổi dậy thì (mất nữ tính hoặc nam tính hoa), đặc biệt là chứng vô kinh hoặc hành kinh ít, tiếng nói trồ nên trầm, trứng cá ở thân người và xu hướng rụng tóc, vú và cơ quan sinh dục ngoài bị teo, nhưng âm vật phì đại, nhô thanh quản (táo Adam) to ra, dáng vẻ đàn ống, tăng khối cơ.

Chứng nam tính hoá là một hội chứng tương đối hiếm thấy, do bài tiết thừa androgen, có thể từ những nguồn gốc sau đây:

Các chẩn đoán phân biệt của chứng rậm lông ở phụ nữ

– Buồng trứng: Hội chứng buồng trứng đa nang, hội chứng Stein- Leventhal, khối u buồng trứng nam tính hoá, đặc biệt là u nguyên nam tính hoá (chẩn đoán dựa vào: siêu âm, chụp cắt lớp vi tính).

– Tăng sản thượng thận không điển hình

– Sử dụng thuốc: sử dụng kéo dài androgen, progesteron, corticoid.

– Hội chứng Cushing

– U tiết androgen (ở buổng trứng, ở tuyến thượng thận)

– Tăng prolactin máu

– Androgens ngoại sinh

– Vô căn: thường mang tính gia đình, biểu hiện sau tuổi dậy thì. Hàm lượng testosteron trong huyết tương và 17-cetosteroid trong nước tiểu bình thường hoặc hơi cao.

Các thuốc nào được cho là có hoạt tính tạo androgen?

Các steroid chuyển hóa, danazol, testosterone.

Nếu triệu chứng rậm lông khởi phát đột ngột thì có ý nghía gì?

Khi chứng rậm lông khởi phát đột ngột thường có liên quan đến các khối u tiết androngen hoặc sử dụng hormone ngoại sinh.

Bài viết Chẩn đoán phân biệt chứng rậm lông đã xuất hiện đầu tiên vào ngày Benh.vn.

Chứng rậm lông là gì?

Rậm lông là tình trạng lông phát triển bất thường ở nữ tại những vi trí cơ thể được xem là đặc điểm sinh dục của nam. Rậm lông có thể là vô căn, có thể là hậu quả của sự kích thích quá mức của androgen lên sự phát triển lông.

Có 3 loại lông của cơ thế.

• Lông măng: tơ mềm và mọc hầu hết khắp cơ thể. ít sắc tố, đường kính nhỏ, thấy nhiều ở trẻ sơ sinh
• Lông tơ: mượt, không có sắc tố, được tìm thấy khắp cơ thể của người trưởng thành.
• Lông tận: có sắc tố, thô ráp, tìm thấy ở da đầu, nách, vùng mu của người trưởng thành (nam và nữ), mặt và ngực ở nam.

Có 3 pha trong chu kỳ phát triển của một nang lông?

1. Anagen: pha tăng trưởng
2. Catagen: pha thoái triển; lông ngừng tăng trưởng và chui vào nang lông
3. Telogan: pha nghỉ, diễn ra trước khi rụng lông

Các nguyên nhân của chứng rậm lông?

Tăng tiếp xúc với androgen do:

• Sử dụng androgen ngoại sinh
• Tăng sản xuất androgen từ tuyến thượng thận
• Tăng sản xuất androgen từ buồng trứng
• Thay đổi nổng độ globulin gắn kết hormone sinh dục

Tăng độ nhạy cảm của cơ quan đích do tăng hoạt tính men 5a-reductase ở da

Các loại androgen được sản xuất trong cơ thể và những nơi tổng hợp chúng là:

• Buồng trứng: testosterone, androstenedione
• Tuyến thượng thận: dehydroepiandrosterone (DHEA), dehydroepiandrosterone sulfate (DHEA-S)
• Mô ngoại biên: testosterone và dihydrotestosterone (DHT)

Các chất điều tiết hoạt động của androgen?

Globulin gắn kết hormone sinh dục (SHBG [Sex hormone-binding globulin])

• SHBG gắn kết với các androgen lưu hành trong hệ tuần hoàn, làm giảm nồng độ androgen tự do.
• Chỉ có những androgen tự do, không gắn kết, mới có thể tác động trên mô đích.

Tăng sinh 5a-reductase

• Đây là enzyme chuyển hóa các loại androgen thành DHT
• Để cho androgen có thể tác động đến nang lông, nó phải được chuyền hóa thành DHT.

Hệ thống chấm điểm của Ferriman và Gallwey là gì?

Đây là một hệ thống phân loại được chuẩn hóa để chấm điểm mức độ rậm lông tùy thuộc từng vùng cơ thể. Dưới 8 điểm là bình thường; trên 15 điểm là mức độ nặng.

Bài viết Nguyên nhân chứng rậm lông và những điều bạn chưa biết đã xuất hiện đầu tiên vào ngày Benh.vn.

Các xét nghiệm chẩn đoán chứng rậm lông

• Định lượng testosterone toàn phần
• Nồng độ >200ng/dL là dấu hiệu chỉ điểm giúp nghi ngờ có khối u
• DHEA-S (nồng độ > 700ng/dL là dấu chỉ điểm giúp nghi ngờ có khối u)
• 17-hydroxyprogesterone (nên lấy máu vào buổi sáng sớm, trong pha nang trứng của chu kỳ kinh nguyệt)
• Prolactin
• Định lượng cortisol trong nước tiểu 24 giờ, hoặc làm test ức chế bằng dexamethasone qua đêm.

Các thuốc điều trị chứng rậm lông và cơ chế tác động

Thuốc ngừa thai phối hợp dạng uống (OCP)

Làm tăng nổng độ SHBG

Giảm sản xuất androgen từ buổng trứng

• Cyproterone acetate – là một progestin mạnh dùng kết hợp với estrogen trong thuốc ngừa thai, có tác dụng kháng androgen. Thuốc này không sử dụng tại Hoa Kỳ.
• Spironolactone: Cạnh tranh gắn kết vào thụ thể androgen, khiến androgen không thể gắn vào thụ thể được.
• Flutamide: Ức chế androgen gắn kết với thụ thể
• Finasteride: Ức chế 5a-reductase, nhắm đến loại isoenzyme type 2
• Các đổng vận của GnRH  I

Được dùng để ức chế trục hạ đồi – tuyến yên – buổng trứng và làm giảm sản xuất 1 androgen.

Được dùng phối hợp với estrogen và progestin trong phác đổ”bù-lại”

Thuốc Glucocorticoids trị rậm lông

Ức chế sản xuất androgen từ tuyến thượng thận trong bệnh lý tăng sản tuyến thượng thận

Các thuốc làm tăng nhạy cảm với insuline

Gia tăng độ nhạy cảm với insulin ở phụ nữ bị hội chứng buồng trứng đa nang.

Bài viết Các xét nghiệm, dùng thuốc điều trị chứng rậm lông đã xuất hiện đầu tiên vào ngày Benh.vn.