Bệnh Wilson là một bệnh biến dị gen tự thể ẩn tính gây rối loạn chuyển hóa chất đồng (Cu) dẫn đến thoái hóa một số khu vực của não và xơ gan. Bệnh được Wilson S.A.K mô tả đầu năm 1912 và còn có tên là thoái hóa gan – nhân bèo hoặc thoái hóa gan – não.Đồng (Cu) là một vi chất dinh dưỡng thiết yếu của người và động vật. Cơ thể trưởng thành thường có từ 70 đến 100mg đồng. Sự hằng định phụ thuộc vào cân bằng giữa hấp thu ở ruột và thải trừ qua mật từ 1 đến 5mg mỗi ngày.

Trong huyết thanh bình thường,hơn 95% đồng là dưới dạng ceruloplasmin, lượng đồng là 100mg trong 100ml và nồng độ ceruloplasmin là 20 – 40mg trong 100ml. Nước tiểu người bình thường có 0,1mg đồng trong 24 giờ. Do rối loạn chuyển hóa nên trong bệnh Wilson ceruloplasmin có thể bị giảm xuống bằng nửa trị số bình thường hoặc thấp hơn, Còn lượng đồng toàn phần trong huyết tương bị giảm không quá 60 – 80mg trong 100ml và lượng đồng niệu rất cao có thể vượt mức 1,2mg trong 24 giờ. Rối loạn chuyển hóa đồng làm cho đồng lắng đọng lại trong cơ thể đặc biệt ở gan, não, giác mạc,…

2. Dịch tễ học

Bệnh xảy ra ở mọi chủng tộc với tần suất cao ở người Do thái tại Đông Âu và người dân miền nam Italia cũng như tại Nhật Bản.

Tỷ lệ mắc 1/30.000 người, tỉ lệ mới phát hiện ở sơ sinh sống là 1/35.000 đến 1/100.000.

Gen ATP7B mã hóa cho thể nhiễm sắc 13q14.3-q21.1 đã được phát hiện năm 1993 ở bệnh nhân Wilson. Đã có tới hơn 300 đột biến gen được mô tả.

Bệnh thường khởi phát lúc 8 đến 16 tuổi và triệu chứng thần kinh ít gặp trước tuổi 12. Ở châu Á tuổi khởi bệnh sớm hơn so với châu Âu và châu Mỹ.

Ở Việt nam khoảng 56,6% trường hợp là nam và 43,3% là nữ với tuổi trung bình là 12,6.

Nhiều bệnh nhân có tiền sử mắc viêm gan virus cấp. Ở Mỹ, thường gặp bệnh cảnh gan ở 61% bệnh nhân dưới 21 tuổi.

3. Chẩn đoán xác định

Trên lâm sàng, các biểu hiện sớm thường gặp là mọi động tác của bệnh nhân đều chậm chạp gây vận động khó khăn. Có thể thấy run tay, chảy nhiều rãi, viết khó, học tập sút kém, ít nói, hạn chế tiếp xúc.

Giai đoạn toàn phát, về thần kinh nổi bật là rối loạn trương lực cơ và các động tác bất thường. Trương lực cơ tăng lan tỏa kiểu ngoại tháp ở mặt, cổ gáy và thắt lưng. Cường độ và biên độ của tăng trương lực luôn thay đổi, tăng lên khi gắng sức, đi, nói và đôi khi có co thắt đối động. Cổ điển mô tả bộ mặt “Wilson” với đặc điểm bất động mặt – miệng – hầu. Dáng bộ khi đi đứng cứng đờ như tượng. Các động tác bất thường gồm run, múa giật, múa vờn, co vặn, động tác định hình. Có khi xảy ra cơn động kinh, cơn đột quỵ não, cơ trương lực cơ.

Về tâm thần, có thể rối loạn khí sắc và cảm xúc. Nhiều trường hợp suy yếu trí tuệ, có khuynh hướng tiến tới sa sút. Đôi khi có cơn loạn thần.

Ở mắt có vòng Kayser-Fleischer là sự lắng đọng của sắc tố đồng tại rìa quanh giác mạc, kích thước độ 1 – 2mm màu xanh nâu ở vị trí sau màng Descemet; đôi khi có đục thủy tinh thể hình hoa hướng dương. Da có màu nâu nhạt hoặc xám nhạt như màu bảng đá.

Về tiêu hóa khoảng 40% bệnh nhân có tổn thương gan. Có khi thấy bệnh cảnh của xơ gan với gan to rồi teo, tăng áp lực tĩnh mạch cửa, giãn tĩnh mạch thực quản. Còn lách to bất thường. Siêu âm ổ bụng hay thấy xơ gan, cường lách.

Đồng huyết thường hạ thấp dưới 50mg/100ml. Đồng niệu có thể tăng gấp 4 đến 30 lần hơn mức bình thường. Ceruloplasmin bao giờ cũng hạ thấp, có khi chỉ còn thấy vết.

Lượng acid amin niệu tăng cao. Các men AST, ALT đều tăng còn dịch não – tủy bình thường.

Chụp cắt lớp vi tính hoặc cộng hưởng từ sọ não có thể thấy biến đổi cấu trúc, tỷ trọng, tín hiệu ở não, đặc biệt ở các hạt nhân xám vùng đáy não.

Sinh thiết gan và xét nghiệm vi thể bằng phương pháp hóa mô học Mallory cho thấy lắng đọng đồng ở tế bào gan.

Như vậy, chẩn đoán phải dựa trên bốn tiêu chuẩn của Sternlieb (1978) là: các triệu chứng thần kinh, vòng Kayser-Fleischer, lượng ceruloplasmin huyết thanh dưới 20mg/100ml và các dấu hiệu của tổn thương gan.

Chẩn đoán thể lâm sàng (Saito T,1987) cần chú ý các thể thần kinh thuần túy, thể gan – huyết học – thận, thể gan – thận. Ở Việt nam đã gặp các thể gan – thần kinh, thể thận thần kinh, thể gan – tâm thần, thể huyết học.

4. Chẩn đoán phân biệt

Cần loại trừ các bệnh não di truyền có triệu chứng ngoại tháp, các di chứng viêm não, loạn động muộn, các bệnh tâm thần đã được điều trị bằng các thuốc có thể gây triệu chứng ngoại tháp.

Cần xem xét thận trọng những trường hợp ceruloplasmin hạ thấp ở bệnh nhân không mắc bệnh Wilson nhưng có suy gan cấp và những bệnh nhân Wilson có hàm lượng ceruloplasmin bình thường.

5. Điều trị

Trên nguyên tắc phải điều trị mọi trường hợp bệnh Wilson có hoặc không có triệu chứng bằng các chất có khả năng thải loại kim loại nặng.

Có thể lựa chọn các thuốc sau:

– D-penicillamin (Trolovol) 600 – 3.000mg/ngày chia uống nhiều lần trong và ngoài bữa ăn. Tuy nhiên một số bệnh nhân dung nạp kém loại thuốc này kể cả ở liều thấp. Do đó, hiện nay nhiều trung tâm trên thế giới đã cho sử dụng một số thuốc khác.

– Ammonium tetrathiomolybdat 60-300mg/ngày chia uống 6 lần trong ngày.

– Triethylen tetramin dihydrochlorid (Trientine) 25mg x 4 viên/ngày cho uống 1 giờ trước ăn hoặc 2 giờ sau ăn.

– Acetat kẽm (hoặc sulfat kẽm) 50mg x 3 lần/ngày.

Có thể kết hợp kẽm với D – penicillamin liều thấp. Điều trị duy trì có thể sử dụng Acetat kẽm là một lựa chọn tối ưu.

6. Dự phòng

Cần chú ý phát sớm và dự phòng các trường hợp có nguy cơ cao gia đình của bệnh nhân Wilson và cả ở những bệnh nhân có tiền sử viêm gan. Ngoài ra các bệnh nhân ở vào giai đoạn sớm (tiền Wilson) rất cần được điều trị dự phòng.

7. Tiên lượng

Bệnh Wilson có tiên lượng rất đáng ngại nếu không được điều trị hay điều trị không phù hợp. Một số trường hợp tuy được điều trị nhưng vẫn có thể tiến triển nặng lên, thậm chí có nguy cơ tử vong.

Gs. Lê Đức Hinh – Bệnh viện Bạch Mai

Bài viết Bệnh Wilson đã xuất hiện đầu tiên vào ngày Benh.vn.

Điều trị thành công ca bệnh hiếm gặp thứ 2 trên thế giới Cô nữ sinh 20 tuổi đã thay đổi hoàn toàn diện mạo sau khi được điều trị thành công căn bệnh lao gan trên nền bệnh Wilson lần đầu tiên phát hiện tại Việt Nam. Ảnh do bệnh viện cung cấp.

Cô gái cùng lúc mắc 2 căn bệnh

Rối loạn chuyển hóa đồng

Chiều 20/9, bác sĩ Lê Hữu Phước – khoa nghiên cứu và điều trị viêm gan, Bệnh viện Chợ Rẫy TPHCM – cho biết, cùng lúc trong cơ thể bệnh nhân Trần Thị Bích T. (20 tuổi, ngụ Hồng Ngự, Đồng Tháp) mang 2 căn bệnh cực kỳ hiếm gặp. Đầu tiên, cô gái mắc chứng “rối loạn chuyển hóa đồng”, hay còn gọi là bệnh Wilson. Đây là căn bệnh rối loạn gen chi phối việc hấp thu hoặc thải ra chất đồng của cơ thể. Tỷ lệ mắc bệnh này trên thế giới là 1/30.000 người. Người mắc Wilson sẽ có hiện tượng lắng đọng chất đồng ở nhiều bộ phận cơ thể. Đồng có thể đọng ở mắt, gây vàng da, xơ gan, đọng ở thần kinh gây rối loạn tâm thần, ở máu gây thiếu máu hoặc gây rối loạn nội tiết.

Do đó, khi nhập viện, bệnh Wilson đã khiến cho da cô gái đen sạm, mặt nổi nhiều mụn. Đặc biệt, đôi mắt của T. có một màu vàng rất lạ do lắng đọng nguyên tử đồng trong giác mạc. Trước khi nhập viện, cơ thể nhỏ bé của cô nữ sinh xinh đẹp gánh chịu hàng loạt triệu chứng không giống ai như rối loạn kinh nguyệt, rồi vô kinh hoàn toàn, sưng phù các khớp gối và cổ chân, thiếu máu nặng, vàng da, chán ăn, bụng căng chướng… Các bác sĩ Bệnh viện Chợ Rẫy đã thực hiện xét nghiệm đột biến gen và xác định 100% cô gái mắc Wilson.

Đôi mắt của bệnh nhân trước khi điều trị bệnh Wilson với vòng đọng nguyên tử đồng trong giác mạc. Ảnh do bệnh viện cung cấp.

Lao gan

Sau 18 tháng điều trị, cơ thể T. trở lại bình thường, không còn các triệu chứng rối loạn nội tiết như trước. Nhưng chỉ vài tháng sau, khi T. được siêu âm bụng định kỳ, bác sĩ phát hiện một khối u ở gan có đường kính 3cm. Điều này khiến cả bệnh nhân lẫn bác sĩ điều trị hết sức bối rối, lo lắng. Tuy nhiên, khá may mắn, kết quả sinh thiết gan cho thấy cô bé bị lao gan chứ không phải ung thư. Đây cũng là căn bệnh hiếm gặp. Bởi thông thường, vi trùng “hiếu khí” như vi trùng lao không thích hợp phát triển trong gan – vốn là một thể tạng nghèo oxy. Lao gan chỉ xảy ra trên cơ địa đã bị suy giảm miễn dịch.

Theo bác sĩ Phước, đây là ca mắc bệnh lao gan trên nền bệnh Wilson đầu tiên được phát hiện tại Việt Nam. Y văn thế giới cũng chỉ mới ghi nhận 1 trường hợp tương tự. Như thế trường hợp của T. là trường hợp thứ 2 trên thế giới được ghi nhận. Hiện sau 1 năm điều trị, tổn thương gan đã giảm kích thước rõ rệt.

Tuy nhiên, các bác sĩ Bệnh viện Chợ Rẫy cũng hết sức cẩn trọng khi đặt ra khả năng thuốc D-penicillamin dùng điều trị bệnh Wilson là nguyên nhân gây lao gan trên cơ thể cô gái? Bởi ngoài tác dụng chính là thải đồng khỏi cơ thể, D-penicillamin còn có chức năng ức chế miễn dịch, khiến vi trùng lao có thể tấn công gan?

Benh.vn ( Theo TPO)

Bài viết Điều trị thành công ca bệnh hiếm gặp thứ 2 trên thế giới đã xuất hiện đầu tiên vào ngày Benh.vn.