Xét nghiệm Bilirubin máu rất cần thiết trong chẩn đoán nhiều bệnh lý khác nhau

Bilirubin ở điều kiện bình thường

Bilirubin toàn phần huyết thanh gồm Bilirubin gián tiếp (70%) và Bilirubin trực tiếp (30%), có thể viết như sau:

Bilirubin TP     =    Bilirubin GT   +   Bilirubin TT).

(<17,1 mmol/l)      (<12 mmol/l)         (< 5,1 mmol/l)

Bilirubin gián tiếp độc, không tan trong nước, nó liên kết với Albumin, hoặc a1-Globulin, là dạng vận chuyển của Bilirubin trong máu. Bilirubin trực tiếp còn gọi là Bilirubin liên hợp (liên hợp với acid Glucuronic), nó cho phản ứng Diazo nhanh, tan trong nước và qua được màng lọc cầu thận.

Chỉ số này tăng cao trong máu sẽ xâm nhập vào tổ chức và gây nên vàng da.

Bilirubin trong điều kiện bệnh lý

3 dạng vàng da bệnh lý tương ứng với 3 giai đoạn chuyển hóa của Bilirubin

Xét nghiệm Bilirubin toàn phần, Bilirubin trực tiếp có ý nghĩa chẩn đoán phân biệt một số bệnh vàng da. Bilirubin toàn phần tăng hơn 2 lần so với bình thường (> 42,75 mmol/l) gây nên vàng da trên lâm sàng.

Vàng da do tắc mật

Alkaline phosphatase huyết tương là tiêu chuẩn tốt nhất để đánh giá tắc mật. Nếu nó tăng hơn 5 lần bình thường thì hướng tới tắc nghẽn đường dẫn mật.

Bilirubin trực tiếp tăng rất cao trong máu, bilirubin TP cũng tăng, có bilirubin niệu.

Vàng da do tắc mật gặp trong tắc đường dẫn mật do sỏi, u đầu tụy, giun chui ống mật. Trong tắc đường mật ngoài gan, bilirubin có thể tăng dần đến tới mức 513 – 684 mmol/l (30 – 40 mg/dl).

Tăng bilirubin huyết thanh và alkaline phosphatase (ALP) có thể gặp trong tan máu. Ngược lại, bilirubin huyết tương bình thường nhưng tăng ALP gợi ý tắc nghẽn đường mật trong gan, hay bệnh chuyển hóa hoặc bệnh gan thâm nhiễm. Rối loạn chuyển hóa của gan gây tăng ALP huyết tương 1,5- 3 lần so với bình thường.

Vàng da do tan máu (hủy huyết)

Trẻ có thể bị vàng da do tan máu

Trong tan máu, bilirubin TP huyết tương hiếm khi tăng hơn 5 lần so với bình thường, trừ khi có kết hợp với bệnh lý của gan.

Trong lâm sàng có thể sử dụng tỷ lệ bilirubin TT/bilirubin TP để chẩn đoán phân biệt:

• < 20% gặp trong tình trạng huyết tán.
• 20 – 40% bệnh bên trong tế bào gan hơn là tắc nghẽn đường mật ngoài gan.
• 40 – 60% xảy ra ở cả trong và ngoài tế bào gan.
• > 50% tắc nghẽn ở bên ngoài gan hơn là bệnh ở trong tế bào gan.

Bilirubin GT tăng rất cao trong máu, bilirubin TP tăng có khi tới 30-40 lần, thậm chí có thể tới 80 lần so với bình thường. Bilirubin niệu âm tính (có urobilinogen niệu).

Vàng da do tan máu gặp trong vàng da hủy huyết ở trẻ sơ sinh (vàng da sinh lý), sốt rét ác tính, rắn độc cắn (hổ mang) do nọc rắn có nồng độ enzym phospholipase A quá cao biến đổi lecithin thành lysolecithin là một chất làm giảm độ bền của màng, nhất là màng hồng cầu gây tan máu, gây các rối loạn chuyển hóa, nặng có thể tử vong.

Vàng da do tổn thương gan

Trong viêm gan virut cấp (viêm gan truyền nhiễm điển hình) bilirubin tăng sớm và xuất hiện ở nước tiểu trước khi có vàng da; Có urobilinogen niệu.

Do gan tổn thương làm giảm chuyển hóa bilirubin thành bilirubin LH (TT) nên bilirubin TP tăng cao trong máu nhưng bilirubin TT giảm.

Trong suy gan, xơ gan nặng bilirubin LH giảm do chức năng gan giảm, làm giảm quá trình liên hợp bilirubin với acid glucuronic tạo bilirubin liên hợp ở gan.

Trong ung thư gan bilirubin TP huyết thanh tăng rất cao có thể từ 10 đến 20 lần so với bình thường (171- 342 mmol/l).

Xem thêm: Xét nghiệm sinh hóa Bilirubin trong máu

Bài viết Bilirubin toàn phần, bilirubin trực tiếp huyết thanh đã xuất hiện đầu tiên vào ngày Benh.vn.

Quá trình phá huỷ các HC có thể được tiến hành:

• Trong tuỷ xương (quá trình tạo HC không hiệu quả).
• Trong máu tuần hoàn (do có các tự kháng thể).
• Trong lách (sau một thời gian sống trung bình 120 ngày).

Như vậy, Hb được giải phóng từ các HC sẽ tạo ra Hem, sắt và globin:

• Globin sẽ được haptoglobin giữ lại.
• Sắt được gắn với transferrin.
• Hem  sẽ  được  chuyển  thành  biliverdin  nhờ  enzym oxygenase  của microsom, sau đó thành bilirubin dưới tác dụng của enzym biliverdin reductase.

Như vậy, bilirubin không liên hợp (bilirubin tự do) được tạo thành:

– Chiếm 80% bilirubin toàn phần lưu hành trong máu.

– Gắn với albumin và vì vậy không được lọc qua thận.

– Thường được gọi là bilirubin gián tiếp do cần sử dụng phương pháp gián tiếp để định lượng loại bilirubin này (phối hợp thêm một cơ chất làm gia tốc phản ứng đo màu).

Ở gan, bilirubin không liên hợp (gián tiếp) chịu một quá trình chuyển hoá gồm 3 giai đoạn:

• Được các tế bào gan giữ lại.
• Liên hợp với glucuronid nhờ enzym glucuronyltransferase của gan.
• Bài xuất vào trong đường mật.

Bilirubin liên hợp được tạo thành:

– Chiếm 20% bilirubin toàn phần lưu hành trong máu.

– Không gắn với protein, tan trong nước, vì vậy được lọc qua thận.

– Thường được gọi là bilirubin trực tiếp do định lượng loại bilirubin này được thực hiện một cách trực tiếp không cần phải phối hợp thêm chất gây gia tốc phản ứng.

20% bilirubin liên hợp được tái hấp thu vào máu, trong khi 80% được thải trừ trong đường mật rồi vào ruột. Ở ruột, dưới tác động của các vi khuẩn, bilirubin được  chuyển  thành Urobilinogen rồi thành stercobilin và được thải trừ trong phân.

Chỉ một phần nhỏ urobilinogen có ở đường tiêu hoá sẽ được tái hấp thu vào hệ thống tĩnh mạch cửa để thực hiện chu trình gan-ruột, và có thể được thấy trong nước tiểu (urobilinogen không gắn với protein).

Benh.vn

Xem thêm: Bilirubin toàn phần, bilirubin trực tiếp huyết thanh

Bài viết Xét nghiệm sinh hóa Bilirubin trong máu đã xuất hiện đầu tiên vào ngày Benh.vn.