Ở Việt Nam, dịch hạch thường phát triển mạnh vào mùa khô, tuy nhiên dịch cũng được ghi nhận vào các thời gian khác trong năm.

Vậy, vì sao bệnh dịch hạch lại nguy hiểm? nguyên nhân gây bệnh dịch hạch là gì? Chúng ta sẽ cùng Benh.vn tìm hiểu vấn đề này.

Bệnh dịch hạch

Dịch hạch là một bệnh truyền nhiễm cực kỳ nguy hiểm (còn gọi là cái chết đen), tiến triển cấp tính, lây lan mạnh với tỷ lệ tử vong cao, được xếp vào diện phải kiểm dịch và khai báo quốc tế.

Bệnh do trực khuẩn Yersinia pestis gây ra, lưu hành trong quần thể động vật thuộc những loài gặm nhấm (chủ yếu là chuột) và bọ chét ký sinh trên chúng. Từ đó, bệnh lây truyền sang người qua trung gian bọ chét nhiễm khuẩn.

Bệnh dịch hạch còn gọi là “Cái chết Đen”

Các thể dịch hạch trên người

– Thể hạch (chiếm hơn 90% các thể bệnh) là thể phổ biến nhất. Ở Việt Nam: 94-98% số ca mắc (Theo BV Chợ Quán từ 1997-1986).

– Thể nhiễm khuẩn huyết: ở thể tiên phát Y.pestis xâm nhập số lượng lớn, không qua giai đoạn khu trú ở hạch, xét nghiệm máu có Y.pestis, thăm khám không phát hiện được triệu chứng viêm hạch.

– Thể phổi (Pneumonic): thể bệnh đáng sợ nhất; bệnh tiến triển nhanh, lây lan nhanh và tử vong cao.

– Thể màng não (Plague Meningitis): Ít gặp; luôn thứ phát sau thể hạch, nhiễm trùng huyết. Y.pestis vượt qua hàng rào máu – dịch não tủy gây tổn thương não, màng não.

Triệu chứng

Thể hạch (chiếm 90%)

Thể hạch biểu hiện bằng việc phát bệnh đột ngột. Bệnh nhân thấy ớn lạnh, mệt mỏi, đau cơ, đau bụng, buồn nôn và đau đầu. Sau đó, bệnh chuyển sang giai đoạn toàn phát với các triệu chứng đặc trưng là nhiễm khuẩn, nhiễm độc và sưng hạch.

Hạch có thể to bằng ngón tay cái hoặc bằng quả trứng gà, lúc đầu đau và cứng chắc, sau đó, hạch mềm hoá mủ. Thể hạch có thể tiến triển thành nhiễm khuẩn huyết, thể phổi hoặc viêm màng não thứ phát.

Thể hạch nếu không được điều trị sớm sẽ tiến triển đột ngột thành nhiễm khuẩn tối cấp (sốt cao 40 – 410C), tình trạng nhiễm khuẩn, nhiễm độc, huyết áp giảm, mạch nhanh, nhỏ, vật vã, rối loạn tinh thần, hôn mê, thường bệnh nhân chết trong vòng 3 – 5 ngày.

Thể hạch to bằng ngón tay cái hoặc bằng quả trứng gà chiếm tỷ lệ 90%

Thể nhiễm khuẩn huyết, thể phổi, thể viêm màng não (thường là thứ phát)

Dịch hạch thể phổi rất nguy hiểm vì có thể lây truyền trực tiếp qua đường hô hấp từ người bệnh sang người lành và bùng phát thành dịch lớn. Bệnh nhân có dấu hiệu ở phổi, đờm loãng, có bọt dính máu, thường xuất hiện tràn dịch màng phổi, có biến chứng phù phổi cấp, tỷ lệ tử vong cao.

Đặc tính sinh học của chuột

Chuột là loại gậm nhấm, có thói quen chạy trên các lối cũ đã qua. Chúng cảnh giác với vật lạ, nếm thức ăn trước, đánh dấu bằng nước tiểu, phân và biết phân ranh giới, xác định lãnh thổ. Loài chuột sống gần người và thích ứng với đời sống của con người.

Mức độ sinh sản của chuột rất cao. Hàng năm, chuột sinh sản 4 lứa, mỗi lứa sáu con và 3 tháng sinh một lần, mỗi lần sinh số con tăng gấp 4 lần.

Các loài chuột (có khoảng 500 loại chuột, nhưng chỉ có 5 loại chính sống gần người và gây hại trực tiếp cho người) gồm:

1. Chuột cống (Rattus norvegicus)

Chuột cống nặng trên 450g (thân to), lông đổi từ nâu xám đến xám đen, thường hoạt động dưới đất, di chuyển phạm vi 50m, đào hang, ăn tạp (20-30g thịt/ngày).

Chuột sinh sản rất nhanh, mỗi lần sinh số con tăng gấp 4 lần

2. Chuột lắt (Rattus exulans)

Chuột lắt kích thước nhỏ bé, lông xám thẩm, sống nhà vách tranh, nứa, thức ăn tinh bột (dạng hạt), thực vật, đi qua được các khe rất nhỏ, lông đuôi 1 màu.

3. Chuột nhắt (Mus musculus)

Chuột nhắt nặng 14g, phân bố khắp thế giới, sống trong nhà hoặc ngoài nhà, đào hang hoặc làm tổ trong các vật dụng bằng gỗ, di chuyển 3-10m, ăn tạp/rau củ (3 g/ngày), đặc biệt rất ít cần nước.

4. Chuột đồng (Rattus rattus)

Chuột đồng nặng trên 260g, phân bố ở châu Á, thích leo trèo (nhưng đôi lúc vẫn đào hang), làm tổ trong nhà và dọc vườn cây, di chuyển khoảng 50m.

5. Chuột xạ (Suncus murinus)

Chuột xạ tiết mùi hôi (tuyến cạnh sườn), sống trên mặt đất, không leo trèo, lông màu xám tro. Chuột xạ là loài ăn côn trùng, đuôi có lông mọc dài, mũi mắt rất nhỏ, tai có nhiều ngăn phức tạp.

Mối liên hệ giữa chuột và bệnh dịch hạch

Các loài chuột thường gặp như chuột cống chuột lắt, chuột đồng, chuột nhắt, chuột đất lớn, chuột chù xạ là vật chủ gây bệnh dịch hạch ở Việt Nam.

Bệnh dịch hạch là bệnh truyền nhiễm cấp tính, tối nguy hiểm do vi khuẩn Yersinia pestis. Bệnh từ động vật, chủ yếu là bộ gậm nhấm (Rodentia), lây qua người bởi bọ chét ký sinh.

Vi khuẩn Yersinia pestis gây ra “Cái chết Đen”

Bệnh lây truyền qua trung gian bọ chét đã hút máu vật chủ mang bệnh dịch hạch sau đó lan truyền trực tiếp từ vật chủ bị bệnh không qua bọ chét bằng cách xâm nhập trực tiếp qua da có tổn thương, hoặc do động vật có mang bệnh cắn cào, hít trực tiếp Yersinia pestis có trong không khí từ vật chủ bị dịch hạch thể phổi. Bọ chét chuột là nguyên nhân chính của bệnh Dịch hạch tại Việt Nam.

Ngoài ra, chuột còn là tác nhân gây ra những bệnh như: bệnh sốt hoàng đản- xuất huyết nhiễm trùng do nước đái chuột; nhiễm vi trùng kiết lỵ, amibe, vi khuẩn salmonella… do ngộ độc phân chuột, bệnh uốn ván do chuột cắn, bệnh sốt bụi rậm do ve mạt kí sinh trên chuột cắn…

Phương pháp phòng bệnh dịch hạch

– Đảm bảo vệ sinh môi trường.

– Quản lý lương thực, thực phẩm, tránh để thừa, đọng thức ăn dư.

– Nuôi mèo, đặt bẫy, phá vỡ hang tổ chuột.

– Khống chế, phá hủy nơi sinh sản của chuột, bọ chét.

– Dùng hoá chất các loại gây ngộ độc cho chuột qua thức ăn, nước uống, không khí (xông hơi diệt chuột).

Nuôi mèo, đặt bẫy, phá vỡ hang tổ chuột để phòng dịch hạch

Diệt chuột và bọ chét

Diệt chuột

– Diệt đại trà bằng hoá chất, diệt định kỳ hàng năm từ 1 đến 2 lần vào thời gian sinh sản của chuột. Kết hợp diệt chuột và bọ chét bằng việc sử dụng hộp mồi theo nguyên tắc hộp mồi “Kartman”.

– Khi có dịch hạch (ở chuột hoặc ở người): Không diệt chuột đại trà, chỉ diệt khi chỉ số bọ chét thấp hơn 1 hoặc bằng 0 và tiến hành diệt bọ chét bằng hoá chất đặc hiệu ngay sau khi diệt chuột.

– Hoá chất diệt chuột: Dùng hoá chất đa liều như Warfarin 0,05% hoặc Brodifacoum 0,005 – 0,01%, tốt nhất ở dạng thương phẩm như Klerat, Rat Killer hoặc theo hướng dẫn hàng năm của Bộ Y tế. Chỉ sử dụng hoá chất diệt chuột đã được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cấp giấy chứng nhận đăng ký lưu hành.

Diệt bọ chét

– Phun hoá chất phù hợp dạng tồn lưu như Permethrin 0,2 g/m2, Vectron 01 – 0,2 g/m2, Diazinon 2 g/m2 hoặc các hoá chất diệt bọ chét khác đã được Bộ Y tế cho phép sử dụng trong y tế và gia dụng (cấp giấy chứng nhận đăng ký lưu hành). Nên diệt bọ chét ngay từ đầu mùa dịch ở những nơi có dịch năm trước và những vùng có nguy cơ lây lan.

– Đặt hộp mồi Kartman thường trực có hoá chất diệt bọ chét dạng bột và cần có thêm mồi hấp dẫn chuột. Thường xuyên kiểm tra hộp mồi để bổ sung hoá chất diệt bọ chét, diệt chuột và mồi hấp dẫn. Thời gian duy trì hộp mồi thường trực tuỳ thuộc vào chỉ số bọ chét tự do và mật độ chuột.

Lưu ý

– Khi thấy chuột chết bất thường, chết nhiều phải khai báo ngay với y tế cơ sở.

– Khi đang có dịch dịch hạch, không được diệt chuột mà chỉ áp dụng các biện pháp diệt bọ chét.

Lời kết

Bên cạnh những dịch bệnh virus, nhiễm khuẩn đường hô hấp…thì những bệnh do chuột gây ra cho con người là cực kỳ thảm khốc (còn gọi là cái chết Đen) – tên gọi của một đại dịch xảy ra ở châu Á và châu Âu trong thế kỷ 14 mà đỉnh điểm là châu Âu từ năm 1348 đến năm 1350.

Cái chết đen được coi là một trong những đại dịch chết chóc lớn nhất trong lịch sử nhân loại, ước tính nạn dịch này đã giết chết từ 30 tới 60% dân số của châu Âu và giảm dân số toàn cầu từ khoảng 450 triệu người xuống còn từ 350 đến 375 triệu người vào năm 1400, vì vậy việc phòng ngừa dịch bệnh là việc làm cực kỳ cần thiết.

Ở Việt Nam, hiện không tiêm phòng vaccin dịch hạch, vì vậy công tác phòng ngừa dịch hạch chủ yếu là khuyến cáo người dân thường xuyên đảm bảo vệ sinh môi trường, không để thừa, đọng thức ăn dư, quản lý lương thực, thực phẩm, nuôi mèo, đặt bẫy, phá vỡ hang tổ chuột, phá hủy nơi sinh sản của chuột, bọ chét. Đặc biệt, khi thấy chuột chết bất thường phải khai báo ngay với y tế cơ sở…để khoanh vùng và thực hiện các phương pháp chống dịch, tránh lây lan.

Hải Yến – Benh.vn

Bài viết Tìm hiểu về bệnh dịch hạch và phương pháp phòng tránh đã xuất hiện đầu tiên vào ngày Benh.vn.

Theo thông báo của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), trong 3 tháng qua tại Madagascar đã ghi nhận 119 trường hợp mắc bệnh dịch hạch (2% là dịch hạch thể phổi) trong đó có 40 trường hợp tử vong. Trước đó cơ quan đầu mối IRH của Mỹ thông báo ghi nhận bốn trường hợp mắc bệnh dịch hạch tại bang Colorado, Mỹ. Ủy ban Kế hoạch hóa gia đình Trung Quốc cùng đã thông báo ghi nhận một trường hợp tử vong do bệnh dịch hạch thể phổi tại tỉnh Cam Túc (Trung Quốc).

Ngày 24/11, ông Trần Đắc Phu, Cục trưởng Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế) có văn bản khẩn gửi Sở Y tế các tỉnh, thành phố về việc tăng cường giám sát bệnh dịch hạch.

Vi khuẩn dịch hạch dưới kính hiển vi.

Theo đó, Cục Y tế dự phòng yêu cầu tăng cường giám sát trên động vật hoang dã; tập trung giám sát vật chủ trung gian truyền bệnh (chuột, bọ chét) tại các vùng giám sát trọng điểm, các ổ dịch cũ và vùng có nguy cơ cao. Cục cũng yêu cầu các lực lượng chức năng tại cửa khẩu phối hợp kiểm tra, giám sát chặt chẽ đối với người, động vật nhập khẩu vào nước ta, đặc biệt là đối với các phương tiện vận tải xuất phát từ vùng đang có bệnh dịch hạch.

Theo ông Phu, dịch hạch là bệnh truyền nhiễm tối nguy hiểm thuộc nhóm A do trực khuẩn Yersinia pestis gây nên. Bệnh tiến triển cấp tính, lây lan mạnh với tỉ lệ tử vong cao. Bệnh lây truyền sang người qua trung gian bọ chét mang mầm bệnh hoặc tiếp xúc trực tiếp qua da với động vật mang nguồn bệnh hoặc thông qua nước bọt của người bệnh khi ho. “Mặc dù tại Việt Nam 12 năm trở lại đây không ghi nhận trường hợp mắc dịch hạch, nhưng nguy cơ lây lan bệnh dịch hạch từ nước ngoài vào nước ta là rất lớn” – ông Phu nhấn mạnh.

Để chủ động phòng chống bệnh dịch hạch vào Việt Nam, ông Phu khuyến cáo cộng đồng cần thực hiện tốt công tác vệ sinh môi trường, bố trí và sắp xếp đồ đạc, dụng cụ trong nhà ở, nhà kho hợp lý; quản lý thực phẩm, nuôi mèo, đặt bẫy, phá vỡ hang tổ chuột, không chế, phá hủy nơi sinh sản của chuột, bọ chét. Khi phát hiện có chuột chết bất thường phải khai báo ngay cho cơ quan y tế nơi gần nhất. Nếu người nhà hay hàng xóm có biểu hiện bệnh dịch hạch (sốt, nổi hạch…) phải yêu cầu đến ngay cơ sở y tế để khám và điều trị ngay.

Xem thêm: Tìm hiểu về bệnh dịch hạch và phương pháp phòng tránh

(Theo Pháp luật TP.HCM)

Bài viết Nguy cơ lây lan dịch hạch vào Việt Nam là rất lớn đã xuất hiện đầu tiên vào ngày Benh.vn.

Theo tin cho biết, Bộ Y tế Madagascar (quốc đảo thuộc châu Phi) vừa ra thông báo bùng phát dịch hạch. Chỉ trong 3 tháng, quốc đảo này đã ghi nhận 119 ca mắc bệnh dịch hạch, với 40 ca tử vong.

Để ngăn ngừa các nguy cơ lây nhiễm có thể xảy ra, ngày 24/11, Bộ Y tế Việt Nam đã khẩn cấp yêu cầu các tỉnh, thành giám sát dịch trên động vật hoang dã, tập trung vào chuột, bọ chét và tăng cường các công tác phòng chống dịch bệnh trên khắp các tỉnh thành. Phát biểu về vấn đề này, tiến sĩ Trần Đắc Phu, Cục trưởng Y tế dự phòng, Bộ Y tế nhận định: “Dù 12 năm trở lại đây, nước ta không ghi nhận trường hợp mắc, nhưng nguy cơ lây lan bệnh dịch hạch từ nước ngoài vào Việt Nam là rất lớn”. Hai ca mắc bệnh cuối cùng tại Việt Nam được ghi nhận vào tháng 8/2002.

Bệnh dịch hạch được gọi là “cái chết đen” trong lịch sử nhân loại.

Bệnh lây truyền sang người qua trung gian bọ chét mang mầm bệnh hoặc tiếp xúc trực tiếp qua da với động vật mang nguồn bệnh hoặc thông qua nước bọt của người bệnh khi ho.

Bệnh dịch hạch gồm các thể hạch, thể phổi, thể nhiễm trùng huyết với những triệu chứng tiêu biểu gồm: Rét run, sốt cao, đau đầu, chóng mặt, nổi hạch ở bẹn, nách, cổ, ho có máu…

Qua đó, Bộ Y tế yêu cầu các Sở Y tế phối hợp với lực lượng chức năng tại cửa khẩu giám sát chặt người, động vật nhập khẩu vào nước ta, đặc biệt với các phương tiện vận tải xuất phát từ vùng đang lưu hành bệnh dịch hạch. Bộ Y tế cũng khuyến cáo người dân cần thực hiện tốt công tác vệ sinh môi trường, bố trí và sắp xếp đồ đạc, dụng cụ trong nhà ở, nhà kho hợp lý, nuôi mèo, đặt bẫy, phá vỡ hang tổ chuột, không chế, phá hủy nơi sinh sản của chuột, bọ chét.

Khi phát hiện có chuột chết bất thường phải khai báo ngay cho cơ quan y tế. Nếu có người nhà, hàng xóm biểu hiện bệnh dịch hạch (sốt, nổi hạch…) phải đến ngay cơ sở y tế đế khám và điều trị kịp thời.

Xem thêm: Tìm hiểu về bệnh dịch hạch và phương pháp phòng tránh

Benh.vn (tổng hợp)

Bài viết Phương pháp ngăn ngừa dịch hạch nguy hiểm xâm nhập vào Việt Nam đã xuất hiện đầu tiên vào ngày Benh.vn.