Đại cương

Sỏi ống mật chủ là bệnh hay gặp và có thể gây nhiều biến chứng; biến chứng tại chỗ  như gây thấm mật phúc mạc, viêm phúc mạc mật; chảy máu đường  mật…  Hoặc biến chứng toàn thân như sốc nhiễm trùng, suy thận cấp, viêm tụy cấp và có thể dẫn đến tử vong.

Trong cấp cứu ngoại khoa hàng ngày số bệnh nhân cần được mổ cấp cứu ngày càng  giảm dần nhờ các phương tiện chẩn đoán, bên cạnh nền kinh tế ngày một nâng cao, bệnh nhân thường khám bác sĩ sớm hơn so với trước (mổ cấp cứu từ 95% những năm trước 1990 nay giảm xuống chỉ mổ cấp cứu khoảng 20% tại Bệnh viện Trung ương Huế và tỷ lệ tử vong cũng giảm rõ rệt từ 15% (năm 1986) xuống còn dưới 2% trong những năm gần đây.

Nguyên nhân và cơ chế

Ngày nay nguyên nhân tạo sỏi đường mật còn chưa được công bố trên các y văn thế giới cũng như ở Việt Nam. Các nước Âu Mỹ, Nhật Bản gặp sỏi lắng đọng cholesterol là chủ yếu, ở nước ta sỏi cholesterol là phối hợp với sắc tố mật, calci gặp ít. Theo các nghiên cứu trong nước thì sỏi lắng đọng sắc tố mật là chủ yếu trên cơ sở của nhân viên sỏi là trứng hoặc mảnh xác giun đũa. Theo Đỗ Kim Sơn tóm tắt các thuyết tạo sỏi như sau:

1.Thuyết nhiễm trùng

Do vi khuẩn tấn công gây tổn thương thành đường mật, làm đảo lộn cấu trúc mật và các tế bào viêm loét bong vào dịch mật, các muối calci cùng các tổ chức hoại tử và sắc tố mật kết tủa và hình thành sỏi.

2. Thuyết nhiễm ký sinh trùng

Ký sinh trùng đường ruột (chủ yếu là giun đũa). Khi giun chui lên ống mật (GCOM) mang theo cả trứng giun đũa, hoặc bản thân con giun mắc kẹt chết ngay trong đường  mật để lại các mảnh vỏ xác, tạo nòng cốt cho sắc tố mật lắng đọng bám vào ngày  càng nhiều dần dần thành viên sỏi, nghiên cứu khi cắt ngang viên sỏi đã tìm thấy  nòng cốt là trứng giun đũa hoặc mảnh xác giun đũa).

3. Thuyết chuyển hóa và tăng cholesterol máu

Gặp ở những bệnh nhân béo phì, đái tháo đường, thiểu năng giáp trạng, phụ nữ  mang thai… lượng cholesterol trong mật tăng cao, và hình thành sỏi mật (cắt ngang viên sỏi  thấy các tinh thể cholesterol xếp theo hình đồng tâm). Như vậy ở Việt Nam nguyên nhân tạo sỏi phải kể đến nhiễm trùng đường mật và nhiễm ký sinh trùng (giun đũa) (liên quan đến vấn đề phòng bệnh).

Triệu chứng lâm sàng

Bệnh sỏi mật và đặc biệt là sỏi ống mật chủ, tam chứng Charcot là mô hình chẩn đoán  lâm sàng thường xuyên phải đề cập đến là: đau bụng vùng hạ sườn phải, sốt cao và vàng da. Ngoài ba triệu chứng trên nếu bị tái diễn từ 2 lần trở lên thì chẩn đoán sỏi  ống mật chủ thường chắc chắn.

1. Đau bụng

Vùng hạ sườn phải thường xuất hiện đột ngột và dữ dội sau bữa ăn 1-2 giờ; một số  người xuất hiện cơn đau bất kỳ thời điểm nào trong ngày. Đau lan lên ngực, lan ra sau lưng. Đau thường liên tục, đôi khi cũng thành cơn đau như cơn đau giun chui ống  mật.

2. Sốt

Sốt thường xảy ra sau cơn đau vài giờ, ít trường hợp xảy ra đồng thời với đau bụng; thường sốt cao 39 – 40oC.  Kèm theo run lạnh sau đó vã mồ  hôi.

3. Vàng da

Xuất hiện muộn hơn 2 triệu chứng đau và sốt, vàng da thường xuất hiện sau 24-48  giờ, vàng da chỉ thấy ở bệnh nhân sỏi ống mật chủ có tắc mật rõ.

Cơ chế triệu chứng:

− Đau bụng do 3 lý do:

+ Viên sỏi di chuyển.

+ Tăng nhu động túi mật và co bóp ống  mật.

+ Tăng áp lực đường mật (bình thường áp lực đường mật 10-15cm nước), khi tăng gấp 1,5 lần sẽ xuất hiện đau.

− Sốt: do ứ trệ dịch mật, vi khuẩn phát triển nhanh tiết ra nội độc tố, xâm nhập vào  máu, rét run trong khi sốt cao 39  – 40oC là do nội độc tố của vi khuẩn.

− Vàng da: khi tắc mật, dịch mật không xuống tá tràng mà ứ đọng trong gan. Sắc tố mật, muối mật vào máu, bilirubin máu tăng cao, do sắc tố mật có màu  vàng nên da,  giác mạc mắt có màu vàng.

Ngoài ra, triệu chứng nôn ít được quan tâm tới.

Nước tiểu màu vàng do thải ra sắc tố mật. Phân bạc màu (ít quan tâm) do không có sắc tố mật.

Ngứa do nhiễm độc muối mật.

Cường độ đau: Đau kéo dài trong nhiều giờ . Đau tăng lên nhanh .Thời gian (giờ)

4. Khám thực thể

Toàn trạng: vẻ mặt nhiễm trùng, hốc hác, lờ đờ, môi khô, lưỡi bẩn, vã mồ hôi, sốt  cao, mạch nhanh, vàng da vàng mắt.Khám bụng:

− Nhìn: thấy gồ lên hình tròn, bầu dục vùng hạ sườn phải trong trường hợp có túi mật căng to.

− Sờ:

+ Sờ thấy túi mật căng to

+ Làm nghiệm pháp Murphy (+) nếu không sờ thấy túi mật.

+ Gan mấp mé hạ sườn phải (do ứ mật)

+ Phản ứng nhẹ hạ sườn phải.

5. Triệu chứng cận lâm sàng

5.1. Xét nghiệm máu

− Bilirubin tăng cao (bình thường 10mg/l).

− Men phosphatase kiềm tăng cao (bình thường 10 đơn vị King-Amstrong).

− Thời gian Quick tăng.

– Tỷ lệ prothrombin giảm do giảm hấp thu vitamin K.

5.2. Xét nghiệm nước tiểu

Sắc tố mật, muối mật dương  tính (bình thường không có trong nước tiểu)

5.3. Xét nghiệm hình ảnh

− Chụp đường mật cản quang ngày nay ít còn ứng dụng vì ít chính  xác, phiền  phức và nhiều tai biến. Ngày nay nhờ kỹ thuật nội soi bằng ống soi mềm, nên kỹ thụât chụp đường ngược dòng được áp dụng rộng rãi và cho kết quả khá chính xác. Chụp đường mật ngược dòng qua nội soi (ERCP) còn giúp điều trị trong một số trường hợp nhất định.

− Siêu âm bụng: là phương pháp phổ biến, dễ áp dụng, không gây đau cho bệnh nhân, có thể làm lại nhiều lần, tỷ lệ chẩn đoán đúng trên 95%.  Siêu âm xác định có sỏi hay không, kích thước và vị  trí của sỏi, tình  trạng đường mật và tình trạng ổ bụng.

− Siêu âm qua nội soi: cho phép xác định được những viên sỏi rất nhỏ, tuy nhiên cần trang thiết bị đắt tiền và người thực hiện có chuyên môn cao.

− Ngoài ra, một số xét nghiệm khác như CT scan, chụp cộng hưởng từ hạt nhân…, tuy nhiên ít có giá trị thực tiễn.

Chẩn đoán bệnh

1.Chẩn đoán xác định

− Dựa vào tam chứng Charcot: đau bụng

+ Sốt

+ Vàng da, xuất hiện theo một trình tự nhất định, kèm theo nếu tam chứng này bị tái diễn lại thì chẩn đoán càng rõ ràng hơn.

− Dựa vào siêu âm và các thăm dò khác kết luận có sỏi ống mật chủ.

− Dựa vào các xét nghiệm máu:

+ Tăng bilirubin

+ Tăng men phosphatase kiềm

− Dựa vào các xét nghiệm nước tiểu: có sắc tố mật, muối mật.

2. Chẩn đoán gián biệt

− Thể vàng da:

+ Cần phân biệt với khối u đầu tụy hoặc ung thư bóng Vater. Trong trường hợp này  không có tam chứng Charcot. Thường khi thấy vàng da rõ rồi mới có triệu chứng đau bụng, ít sốt, chỉ sốt nhẹ khi có bội nhiễm.

+ Viêm gan virus (lưu ý khi thấy bilirubin gián tiếp cao hơn là nghĩ đến viêm gan virus). Xét nghiệm thêm transaminase (SGPT cao).

− Thể không vàng da:

+ Loét hành tá tràng (cần chụp dạ dày cản quang hoặc nội soi dạ dày – tá tràng) để chẩn đoán.

+ Sỏi túi mật: thường không có vàng da, ngoại trừ sỏi túi mật phối hợp sỏi ống mật chủ.

Điều trị

1. Điều trị không phẫu thuật

− Điều trị nội khoa tạm thời trong tắc mật nhiễm trùng trong tắc mật cấp tính bao giờ  cũng kèm theo nhiễm trùng hoặc là tắc mật gây ứ đọng mật làm cho vi khuẩn hoạt động và phát triển; hoặc là có nhiễm trùng đường mật bị phù nề và ôm sát hòn sỏi cản  trở sự lưu thông dịch mật; điều trị chủ yếu là các loại kháng sinh chống vi khuẩn Gram (-), thuốc dãn cơ trơn. Phương pháp  này tạm thời điều trị triệu chứng để hạn  chế biến chứng do sỏi gây nên.

− Dùng các hoá chất làm tan sỏi mật như:

+ Sử dụng các hóa chất làm tan sỏi như cho uống chenodeoxycholic và ursodeoxycholic.

+ Hỗn hợp MTBE (Methyl – Tertiary – Butyl – Ether) bơm vào đường mật qua nội soi.

− Nội  soi qua tá tràng, cắt cơ vòng Oddi lấy sỏi.

− Tán sỏi qua da, tán sỏi qua nội soi đường mật.

− Tán sỏi ngoài cơ thể: hiện nay nhiều nước trên thế giới áp dụng tán sỏi OMC ngoài  cơ thể, kết quả thành công  khá cao.

2. Điều trị phẫu thuật

2.1. Phẫu thuật kinh điển (mổ hở)Mở ống mật chủ lấy sỏi dẫn lưu Kehr: phương pháp này trước đây đang được sử dụng thường quy để điều trị ngoại khoa sỏi ống mật chủ.Từ xa xưa cho đến nay vấn đề chủ yếu vẫn là phương pháp điều trị phẫu thuật, mổ bụng và tiến hành các thao tác trên đường mật tuỳ theo các tổn thương bệnh lý của nó.

•  Chỉ định

− Mổ cấp cứu: thường chỉ định trên bệnh nhân có biến chứng của sỏi đường mật: như thấm mật phúc mạc, viêm phúc mạc mật do hoại tử túi mật, hoại tử đường mật ngoài gan…

− Mổ cấp cứu trì hoãn: chỉ định trong các trường hợp sỏi đường mật kèm theo sốc  nhiễm trùng cần phải hồi sức nội một thời gian ngắn, khi tình trạng bệnh tạm ổn định, thực hiện phẫu thuật.

− Mổ theo kế hoạch: được chỉ định ở các bệnh nhân có sỏi mật chưa có biến chứng.

2.2. Các phương pháp phẫu thuật

Mục đích của phẫu thuật là lấy sỏi và dị vật đường mật, tạo sự lưu thông mật – ruột, dẫn lưu đường mật hoặc mổ nhẹ thì đầu cấp cứu để chuẩn bị cho lần mổ tiếp theo triệt để hơn.

Vấn đề sỏi ống mật chủ đơn thuần và sỏi túi mật đơn thuần cho đến nay ít có bất đồng về chỉ định và phương pháp phẫu thuật; việc lấy sỏi thường ít gặp khó khăn. Tuy nhiên đối với những viên sỏi cắm chặt và phần thấp của ống mật chủ, việc lấy sỏi  cần được lưu ý hơn để  tránh tổn thương cơ Oddi và tuỵ tạng.

Đối với sỏi đường mật trong gan:

Dễ bị bỏ sót trong khi mổ hoặc không phát hiện hết khi thăm dò hoặc không thể lấy hết sỏi ra được. Hiện nay ở Việt Nam lấy sỏi chủ yếu vẫn là nhờ dụng cụ Mérizzi hoặc Desjardin có các cỡ số độ cong thích hợp để xoay sở  trong việc lấy sỏi. Dùng ống sonde Nelaton cho sâu vào trong gan rồi dùng nước ấm bơm súc rửa để lấy sỏi nhỏ và dị vật nhỏ.

Đối với sỏi nằm sâu trên cao hoặc trong các ống gan hạ phân thuỳ

Việc lấy sỏi cần có soi đường mật trong mổ hoặc dùng các sonde như Dormia hoặc Fogarty để lấy sỏi dễ dàng hơn các dụng cụ cứng.

Đối với sỏi gan trái

Nhờ nhu mô gan mỏng sờ thấy sỏi mà không thể lấy qua đường  ống mật chủ, một số tác giả có khuynh ướng mở nhu mô gan lấy sỏi, nhưng thường bị rò mật, có khi gây viêm phúc mạc sau mổ cũng rất nguy hiểm, do vậy đối với trường hợp đường mật bị nhiễm trùng thì không có chỉ định này.

Sau khi giải quyết lấy sỏi và dị vật đường mật phải khâu ống mật chủ, để đảm bảo  an toàn cho đường khâu ống mật chủ ta thường dẫn lưu dịch mật bằng sonde Kehr. Mục  đích chính là làm giảm áp lực  đường mật, theo dõi diễn biến đường mật sau mổ và lợi  dụng sonde Kehr để chụp kiểm tra đường mật trong hoàn cảnh mổ sỏi mật ở Việt Nam.

Phương pháp dẫn lưu dịch mật trong cơ thể bằng cách nối mật ruột với nhiều kỹ thuật.

Phương pháp này được chỉ  định trong trường hợp có hẹp  cơ Oddi, chít hẹp đường mật, sỏi mật kèm theo nang ống mật chủ. Ngoài ra sỏi mật trong gan rải rác nhiều nơi,  nhiều sỏi hoặc sỏi mật đã phải mổ đi mổ lại nhiều  lần.

Có nhiều phương pháp nối mật-tiêu hoá khác nhau, việc lựa chọn phương pháp này tuỳ thuộc vào bệnh lý cũng như thói quen của phẫu thuật viên. Phương pháp đơn giản nhất là nối ống mật chủ-tá  tràng, tuy nhiên đã có nhiều nhược điểm: để lại túi bịt ống  mật chủ phía dưới là nguyên nhân của lắng đọng sỏi và ung thư hoá, nhiễm trùng  ngược dòng. Xu hướng hiện nay là nối ống mật chủ-hỗng tràng theo phương pháp Roux-en-Y với nhiều ưu điểm: tránh được nhiễm trùng ngược dòng, không có túi bịt ống mật chủ.

− Phương pháp mở rộng cơ Oddi qua đường tá tràng (còn được gọi là nối ống mật  chủ – tá tràng bên trong).

− Phương pháp nối ống mật chủ tá tràng kiểu miệng nối bên bên: dễ làm, ít biến  chứng nhưng có nguy cơ nhiễm trùng ngược dòng do các vi  khuẩn đường  ruột, giun, thức ăn trào lên đường mật.

− Phương pháp nối ống mật chủ – hỗng tràng kiểu Ronal-Smith: được áp dụng trong trường hợp ống mật chủ bị chèn ép và u đầu tuỵ gây hẹp tá tràng.

− Phương pháp nối ống mật chủ – hỗng tràng kiểu Roux en Y: có ưu điểm hạn chế tỷ lệ nhiễm trùng đường mật ngược dòng do trào ngược.

− Phẫu thuật cắt phân thuỳ

+ Hạ phân thùy gan trong điều trị sỏi  gan.

+ Cắt cơ vòng Oddi qua  nội soi

Ngày nay nhiều tác giả nước ngoài dùng phương pháp lấy sỏi qua đường nội soi tá tràng-cắt cơ vòng Oddi (ERCP). Hiện nay Việt Nam đã áp dụng phương pháp này,  tuy nhiên chỉ mới tiến hành ở một số bệnh viện thuộc tuyến Trung ương. Chỉ định tốt trong những trường hợp sỏi nhỏ thường là một viên và ở những bệnh nhân đã được mổ bụng trước đó. Tuy  nhiên chỉ định cần cân nhắc trong trường hợp bệnh nhân nhi.

Phẫu thuật bằng phương pháp nội soi ổ bụng

Để cắt bỏ túi mật hoặc mở ống mật chủ lấy sỏi ở Việt Nam bước đầu đã áp dụng nhưng chưa được phổ biến rộng rãi.

Với sự phát triển của phẫu thuật nội soi ổ bụng, ngày nay ngoài mở ống mật chủ lấy sỏi bằng đường mở bụng xu hướng mới là mở ống mật chủ lấy sỏi bằng nội soi ổ bụng. Tuy nhiên, mở ống mật chủ lấy sỏi bằng đường nội soi ổ bụng có những chỉ  định cụ  thể. Chỉ định chủ yếu trong trường hợp sỏi đơn giản và mổ lần đầu.

Phòng bệnh

Nhiễm trùng, nhiễm ký sinh trùng đường ruột gây viêm nhiễm lên đường mật là nguyên nhân gây sỏi mật khá phổ biến ở nước ta. Vậy phòng bệnh là phải áp dụng thực hiện chế độ ăn uống sạch. Tăng cường vận động thân thể; có chế độ tẩy giun định kỳ.

Bài viết Bệnh sỏi ống mật chủ, chẩn đoán và điều trị ngoại khoa đã xuất hiện đầu tiên vào ngày Benh.vn.

Nguyên nhân tạo sỏi mật

Ngày nay nguyên nhân tạo sỏi đường mật còn chưa được công bố trên các y văn thế giới cũng như ở Việt Nam. Các nước Âu Mỹ, Nhật Bản gặp sỏi lắng đọng cholesterol là chủ yếu, ở nước ta sỏi cholesterol là phối hợp với sắc tố mật, calci gặp ít. Theo các nghiên cứu trong nước thì sỏi lắng đọng sắc tố mật là chủ yếu trên cơ sở của nhân viên sỏi là trứng hoặc mảnh xác giun đũa.

Người phụ nữ có 360 viên sỏi trong túi mật

Bệnh nhân Mousumi Dam, 49 tuổi sống tại phía Đông Ấn Độ bị đau bụng mãn tính trong nhiều tháng. Khi triệu chứng trở nên ngày càng tệ hơn, da trở nên vàng hơn, bà đã đến thảo khảo ý kiến của bác sĩ.

Bác sĩ làm các xét nghiệm và siêu âm sau đó phát hiện ra bà bị sỏi mật nặng, nhưng điều khiến các bác sĩ càng bất ngờ hơn khi phát hiện có đến 360 viên sỏi nằm trong túi mật của bà Dam.

360 viên sỏi có cùng hình dạng và kích thước trong túi mật của người phụ nữ

Chia sẻ từ tiến sĩ Makhan Lai Saha

Tiến sĩ Makhan Lal Saha, 59 tuổi, bác sĩ chịu trách nhiệm phẫu thuật tại bệnh viện cho biết ông chưa từng phẫu thuật cho bệnh nhân nào có số lượng sỏi mật nhiều đến thế.

“Tôi đã chịu trách nhiệm thực hiện nhiều cuộc phẫu thuật trong gần 37 năm nhưng đây là lần đầu tiên tôi được chứng kiến một bệnh nhân có nhiều sỏi trong túi mật đến vậy”, tiến sĩ Makhan chia sẻ.

Hình siêu âm cho thấy bọc sỏi trong túi mật của bệnh nhân

Mỗi viên sỏi có kích thước khoảng 5mm và phải mất gần một giờ đồng hồ để bác sĩ có thể loại bỏ toàn bộ số sỏi trong túi mật của bà Dam. Thật đáng ngạc nhiên là cả 360 viên sỏi đều có cùng kích thước và hình dạng.

“Thật khó để xác định nguyên nhân chính của một số lượng lớn sỏi mật như vậy, đặc biệt là mọi viên sỏi đều có cùng kích thước và hình dạng. Tôi đoán có thể nguyên nhân chính khiến bệnh nhân mắc sỏi mật nặng là do lượng cholesterol trong túi mật quá cao. Ngoài ra bệnh nhân không uống đủ nước để thực hiện quá trình lọc thải gây ra sự hình thành của sỏi mật.”, tiến sĩ Makhan cho biết.

Bà Dam đã xuất viện sau ba ngày phẫu thuật và hồi phục nhanh chóng. Bác sĩ còn trả lại 360 viên sỏi được lấy ra từ túi mật cho bà làm kỉ niệm.

Ở Việt Nam nguyên nhân tạo sỏi phải kể đến nhiễm trùng đường mật và nhiễm ký sinh trùng (giun đũa) liên quan đến vấn đề phòng bệnh, về sinh ăn uống hàng ngày.

Benh.vn (Theo ĐS&PL)

Bài viết Không tưởng tượng khi lấy ra 360 viên sỏi từ túi mật bệnh nhân đã xuất hiện đầu tiên vào ngày Benh.vn.

Sỏi túi mật

Túi mật nên được thăm khám khi nhịn đói, lúc mà túi mật chứa đầy dịch mật, nhằm bộc lộ tổn thương túi mật được dễ dàng hơn, nhất là sỏi túi mật.

Sỏi túi mật có thể không triệu chứng, phát hiện tình cờ sau thăm khám siêu âm ổ bụng do chỉ định khác.

Sỏi trên siêu âm là hình vòng cung tăng âm với bóng cản phía sau đặc trưng (H.1a). Mức đô bóng cản phụ thuộc vào kích thước sỏi (H.1a,b), năng lượng của chùm sóng âm và hướng đi của chúng, ít phụ thuôc vào bản chất hoá học của sỏi. Bóng cản càng rõ khi sỏi có kích thước lớn, đầu dò tần số thấp và sỏi nằm trên thẳng hướng với chùm sóng âm. Sỏi không có bóng cản thường là sỏi có kích thước nhỏ dưới 3mm (H.1c).

Siêu âm có đô nhạy cao (95-99%) trong phát hiện sỏi túi mật. Chẩn đoán dựa vào hình tăng âm trong dịch mật rỗng âm, nằm thấp và di đông theo tư thế. Thay đổi tư thế khi thăm khám, có thể bộc lô được sỏi nhỏ không thấy được ở vùng phễu túi mật. Chẩn đoán có thể khó khăn khi túi mật xẹp trên bênh nhân không nhịn đói, khi đó cần dựa vào hình ảnh tăng âm có bóng cản trong giường túi mật, ở mặt dưới gan giữa phân thuỳ IV và rốn gan. Khi túi mật không còn dịch mật, dấu hiêu hai vòng cung tạo bởi thành túi mật ở phía trước và sỏi ở phía sau giúp chẩn đoán phân biêt với hơi trong ống tiêu hoá (H.11).

Hình ảnh sỏi túi mật nói chung rất đặc trưng, ít đặt ra vấn đề chẩn đoán phân biêt, tuy nhiên có thể nhầm với:

– Các hình bóng khí trong tá tràng hoặc đại tràng tiếp xúc với thành túi mật, với hình bóng cản âm tạo thành do chùm sóng âm tiếp tuyến với thành túi mật. Các hình giả này dễ dạng thấy khi thay đổi tư thế bênh nhân hoặc thay đổi hướng cắt.

– Các hình có âm của các polyp và các hạt cholesterol, thường dễ dàng phân biêt với sỏi do chúng không di động và không có bóng cản.

Bùn mật có thể làm phát hiên sỏi khó khăn nhất là có kèm vi sỏi không bóng cản âm. Bùn mật thường do ứ đọng dịch mật với nguyên nhân có thể là sỏi gây tắc ở phễu túi mật mà không phát hiên được do sỏi quá nhỏ hoặc bị che lấp bởi nếp gấp của cổ túi mật, trong trường hợp này dấu hiêu túi mật căng là một yếu tố quan trọng để chẩn đoán. Có thể thấy bùn mật có kèm những vi sỏi, đó là những hạt tinh thể cholesterol, nổi bên trong mà không có dấu hiêu bít tắc.

Chẩn đoán siêu âm sỏi túi mật không chỉ giới hạn đơn giản là có sỏi hay không, mà còn phải xác định được số lượng và kích thước sỏi. Sỏi lớn có thể đặt ra vấn đề gắp sỏi qua da bằng đường mổ nội soi, là phương pháp hiên nay đang được áp dụng phổ biến. Sỏi nhỏ có nguy cơ kẹt gây viêm túi mật cấp.

Hình 1: Hình sỏi có bóng cản (a,b) và không có bóng cản (c) trong lòng túi mật có thành và kích thước bình thường.

Sỏi đường mật chính

Sỏi đường mật chính thường là nguyên nhân gây ứ mật, có thể gây viêm đường mật hoặc viêm tụy.

Sỏi đường mật chính thường có nguồn gốc từ túi mật, đường mật trong gan, hoặc được tạo thành trên chỗ hẹp (sau mổ, viêm ống mật chủ, bất thường bẩm sinh) do vi khuẩn đường tiêu hoá. Sỏi có thể có môt hoặc nhiều, có thể gây tắc (có triệu chứng tắc mật) hoặc không tuỳ theo kích thước sỏi và vị trí sỏi nằm trong đường mật chính hoặc kẹt ở bóng Vater.

Siêu âm phát hiện sỏi đường mật chính (H.2) có đô nhạy thấp hơn so với sỏi túi mật (75%). Sỏi biểu hiện hình tăng âm kèm bóng cản phía sau, đôi khi khó phát hiện nhất là sỏi ở đoạn thấp trên bệnh nhân béo hoặc chướng hơi ruôt. Giãn đường mật thượng lưu là dấu hiệu quan trọng, nhưng thường không hằng định và không đặc hiệu. Khẩu kính đường mật bình thường dưới 7mm chỉ là giá trị tương đối, có thể lớn hơn ở người có tuổi hoặc tiền sử đường mật như mổ cũ, sỏi đường mật cũ… Giãn đường mật có thể có các nguyên nhân khác như u đường mật, u đầu tuỵ, viêm tuỵ mạnũ

Nếu sỏi túi mật kèm có sỏi đường mật chính, thì không có chỉ định cắt túi mật bằng phương pháp nôi soi. Vì vây, cần phải thăm khám hệ thống sỏi đường mật chính trước cắt bỏ túi mật, nếu siêu âm khó xác định thì cần phải áp dụng các phương pháp chẩn đoán khác (nhất là chụp đường mật cản quang ngược dòng qua nôi soi).

Hình 2 : cắt dọc, ống mật chủ giãn do có sỏi ở đoạn thấp, sỏi có bóng cản nhiều (a) và ít (b)

Sỏi đường mật trong gan

Sỏi đường mật trong gan thường biểu hiện lâm sàng ứ mật nhẹ và nhiễm trùng tái phát. Nguyên nhân thường gặp nhất là liên quan đến sỏi do ký sinh trùng, do vi khuẩn đường tiêu hoá, ngoài ra có thể liên quan đến bệnh lý đường mật (bất thường giãn đường mật dạng nang, viêm đường mật) và đến hậu quả của ứ mật mạn tính (xơ gan mật thứ phát). Có thể phối hợp với sỏi đường mật chính hoặc sỏi túi mật do di chuyển.

Sỏi đường mật trong gan (H.3) có hình tăng âm kèm bóng cản sau, nằm trong đường mật phân thuỳ giãn ít nhiều ở thượng lưu. Đôi khi sỏi là hình dải tăng âm, do chúng nằm dọc theo nhánh mạch cửa nên phân biệt dễ dàng với vôi hoá trong nhu mô gan. Đường mật trên sỏi giãn có thể chứa bùn mật trong trường hợp ứ mật bôi nhiễm.

Sỏi đường mật trong gan cần phân biệt với hơi đường mật trên bệnh nhân có mở cơ thắt Oddi, thường hơi có hình dải mảnh, nằm ở đường mật ngoại vi và di chuyển theo tư thế.

Siêu âm cần chỉ rõ vị trí sỏi nằm phân thuỳ nào trong gan và số lượng sỏi ít hay nhiều, nhằm định hướng cho điều trị: cắt thuỳ gan nếu sỏi chủ yếu ở môt thuỳ, tán sỏi ngoài cơ thể nếu sỏi nằm gần rốn gan, tán sỏi trong cơ thể qua da nếu sỏi nằm rải rác khắp các phân thuỳ.

Giun đường mật

Là bệnh lý thường gặp, nhất là ở trẻ em. Lâm sàng có biểu hiện đau bụng cấp hạ sườn phải, nôn.

Siêu âm, giun nằm dọc theo đường mật giãn, có hình ba lớp với hai lớp ngoài là lớp vỏ giun đâm âm song song không có bóng cản giống hình “đường ray” và lớp giữa giảm âm là ruột giun (H.4). Trên lớp cắt ngang, giun có hình vòng đâm âm, ở giữa giảm âm. Có thể có một hoặc nhiều giun kích thước khác nhau, có thể chỉ ở đường mật chính hoặc cả đường mật trong gan hoặc hiếm hơn ở trong túi mật. Đường mật giãn ít nhiều, thường kèm có hình khí trong đường mật.

Chẩn đoán phân biệt có thể đặt ra với động mạch gan đi cùng hoặc dải máu cục trong chảy máu đường mật.

Lâu ngày, giun chết tạo thành những đoạn lắng đọng vôi tạo thành bóng cản như sỏi (sỏi đường mật trên cơ sở của xác giun).

Chẩn đoán hình ảnh – Bệnh viện Bạch Mai

Bài viết Hình ảnh bệnh lý đường mật trên siêu âm bụng đã xuất hiện đầu tiên vào ngày Benh.vn.

Theo thống kê, tại Anh, cứ 10 người sẽ có 1 người mắc bệnh sỏi mật, và tỷ lệ này ngày càng tăng trong tương lai nhất là đối với những đối tượng thừa cân, béo phì, phụ nữ và những người trên 40 tuổi. Ngoài ra, bệnh tim là kẻ thù gây ra hơn 73.000 ca tử vong tại Anh mỗi năm, ở đàn ông cứ 6 người thì sẽ có 1 người mắc phải bệnh tim và tỷ lệ này là 1 trên 10 ở phụ nữ.

Quá trình hình thành sỏi mật

Dịch mật là thành phần không thể thiếu trong quá trình tiêu hoá và hấp thu chất béo của cơ thể. Theo nguyên lý, các tế bào gan sản xuất dịch mật rồi vận chuyển vào hệ thống đường dẫn mật trong gan có kích thước rất nhỏ, chỉ khoảng 1-2 μm (1/1.000.000 m), đưa về dự trữ trong túi mật (túi nhỏ hình quả lê nằm ngay dưới gan).

Dịch mật chứa nhiều các thành phần như nước, điện giải, chất hòa tan lipid bao gồm muối mật, cholesterol, protein và các hợp chất bilirubin theo một tỉ lệ nhất định để đảm bảo chuyển hoá cholesterol thành chất có thể tiêu hoá được.

Tuy nhiên, một số yếu tố như giới tính, di truyền, chế độ ăn uống hoặc bệnh lý khác tác động làm thay đổi thành phần dịch mật, dẫn tới tăng lượng cholesterol dư thừa, lâu dần tạo thành sỏi cholesterol. Ngoài ra, những người nhiễm vi khuẩn helicobacter có khả năng mắc sỏi mật lên đến 80%.

Vì sao phụ nữ có sỏi mật lại tăng nguy cơ bị bệnh tim

Sỏi mật là bệnh đường mật có sỏi, phát sinh ở bất kỳ bộ phận nào ở hệ thống túi mật như túi mật, ống mật… Theo thống kê, bệnh nhân mắc sỏi mật thường từ tuổi trung niên trở lên, phụ nữ bị sỏi mật nhiều hơn đàn ông.

Các nhà khoa học đã chỉ ra những viên sỏi nhỏ làm tăng cholesterol trong túi mật gây thu hẹp các mạch máu nhỏ cung cấp máu và oxy cho tim, hay còn gọi là bệnh tim. Qua đó, các nhà nghiên cứu đã thực hiện 7 nghiên cứu trên 842.533 bệnh nhân trong 51.123 trường hợp về bệnh tim.

Kết quả cho thấy tất cả những trường hợp bị sỏi mật đa phần là người béo phì, tiểu đường, cholesterol cao, huyết áp cao và chế độ ăn uống nghèo nàn. Không chỉ vậy, các nhà khoa học còn chỉ ra những người bình thường không có triệu chứng trên vẫn có thể mắc bệnh sỏi thận, ảnh hưởng đến sự tiết axit mật, và cuối cùng dẫn tới nguy cơ bệnh tim do sỏi mật có thể thay đổi chức năng của các vi khuẩn trong đường ruột, liên quan đến tim.

Chia sẻ về vấn đề trên, trưởng nhóm nghiên cứu, tiến sĩ Lu Qi đến từ Đại học Tulane ở New Orleans cho biết những bệnh nhân mắc bệnh sỏi mật cần được đánh giá một cách thận trọng về sỏi mật, nguy cơ bệnh tim.

Lời kết

Thông thường căn bệnh sỏi mật thường ít được quan tâm nhưng khi sỏi mật bị mắc kẹt trong ống dẫn bên trong túi mật có thể gây các cơn đau đột ngột tăng dần, hay đau bụng liên tục trong vài tiếng… thì người bệnh mới nhận biết được căn bệnh này. Do đó, các nhà khoa học đưa khuyến cáo không nên xem thường căn bệnh này đặc biệt đối với những người vừa bước qua 50 tuổi, vì bệnh tim có thể diễn biến nhanh chóng gây nên chứng suy tim, ngừng thở đột ngột.

Benh.vn (Tổng hợp)

Bài viết Phụ nữ trung niên có nguy cơ mắc bệnh tim khi bị sỏi mật đã xuất hiện đầu tiên vào ngày Benh.vn.

Cận cảnh viên sỏi mật với kích thước “khủng”

Đến các bác sỹ cũng phải sốc

Các bác sỹ đã có một phát hiện gây sốc khi tìm thấy viên sỏi mật vĩ đại bên trong cơ thể bệnh nhân. Viên sỏi mật có chiều dài lên tới 15cm và nặng gần 1,5kg, tương đương như kích cỡ của một quả dưa hấu nhỏ. Viên sỏi mật khổng lồ này đã nằm trong ổ bụng ông Zhang Guolun trong suốt 43 năm mà ông không hề hay biết. Khi nhìn gần, viên sỏi mật “ngoại cỡ” này có màu nâu xám gần giống với màu sắc của …thịt rữa.

Ông Zhang sau ca phẫu thuật

Ông Zhang Goulun mang viên sỏi này trong mình hơn 43 năm mà không hề cảm thấy đau đớn. Ông chỉ tới bệnh viên khi gần đây ông cảm thấy khó khăn khi đi tiểu, đầy bụng.Giáo sư Xu Liangshan – bác sỹ trực tiếp phụ trách ca mổ của ông Zhang cho biết ông bị bí tiểu và bắt đầu có biểu hiện tràn dịch não nghiêm trọng.

Sức khoẻ bệnh nhân đang dần hồi phục sau ca phẫu thuật kéo dài 2 tiếng, gây hốt hoảng cho các bác sĩ vì viên sỏi khổng lồ.

Benh.vn

Bài viết Kinh dị người sống 43 năm với viên sỏi mật nặng 1,5kg đã xuất hiện đầu tiên vào ngày Benh.vn.