I. Tổng quan về viêm túi mật cấp

Bệnh viêm túi mật cấp là một bệnh cấp cứu về tiêu hóa, thường là do sỏi mật gây nên. Bệnh cần được chẩn đoán sớm, điều trị kịp thời để phòng những biến chứng có thể dẫn tới tử vong.

1. Đặc điểm giới tính mắc viêm túi mật cấp

Nữ gặp nhiều hơn nam. Tuổi thường gặp: 40 – 60 tuổi

2. Nguyên nhân viêm túi mật cấp

Do sỏi: 90 – 95% (N.H.Lộc 1992). Do nhiễm trùng: Eschérichia coli, cầu khuẩn ruột sau đó là liên cầu tụ cầu phế cầu, hiếm hơn là Eberth Pfeiffer và vi khuẩn yếm khí. Thưõng hàn cũng có biến chứng gây viêm túi mật cấp.

3. Giải phẫu bệnh lý viêm túi mật cấp

Những hình ảnh bệnh lý của viêm túi mật cấp có nhiều mức độ khác nhau:. Trong những giờ đầu hoặc trong những thể nhẹ: thành túi mật bị xung huyết, phù nề và chỉ có thâm nhiễm đơn thuần của tế bào viêm..

Trong những thể nặng hơn, thể mưng mủ: có những ổ loét ở lớp niêm mạc và ổ áp xe vi thể ở thành túi mật, dịch mật trong túi mật trở nên đục ít hoặc nhiều, có thể thành mủ thực sự.. Trong thể hoại tử: thành túi mật bị mỏng đi, có nhiều đám hoại thư màu xám đen và dễ bị thủng.. Các cõ quan quanh túi mật (dạ dày, tá tràng, mạc nối lớn, mạc treo đại tràng…) cũng bị viêm teo nên những đám dính nhiều hoặc ít bao quanh túi mật, thành một đám quánh.

4. Cơ chế sinh bệnh viêm túi mật cấp – Với sỏi mật

Sỏi gây ứ mật, tác dụng kích thích của muối mật làm tổn thương thành túi mật, sau đó nhiễm khuẩn mật và thành túi mật dẫn tới viêm túi mật cấp do vi khuẩn: vi khuẩn đến túi mật bằng nhiều đường khác nhau (đường mật từ tá tràng lên ống mật chủ hoặc từ gan xuống, đường máu, bạch mạch).- Cơ chế khác: viêm túi mật cấp sau mổ, sau chấn thương, bỏng nặng hồi lưu dịch tụy vào đường mật, túi mật.

II. Triệu chứng viêm túi mật cấp

Viêm túi mật cấp có những biểu hiện lâm sàng và cận lâm sàng đặc trưng, khi thăm khám nếu thấy nghi ngờ cần cho làm ngay các xét nghiệm cần thiết và chuyển cấp cứu.

Lâm sàng viêm túi mật cấp

1. Triệu chứng cơ năng của Viêm túi mật cấp

a. Đau vùng hạ sườn phải:

• Cơn đau quặn gan tăng dần
• Chỉ đau âm ỉ (Gặp ở bệnh nhân cao tuổi)

b. Buồn nôn hoặc nôn rất hay gặp

c. Nước tiểu vàng khi có tổn thương ống mật chủ phối hợp.

2. Triệu chứng thực thể viêm túi mật cấp

a. Sốt: Bao giờ cũng có sốt (khoảng 39 – 40oC)

b. Vàng da niêm mạc nhẹ (l0%) khi có tổn thương ống mật kèm theo

c. Ấn hạ sườn phải có phản ứng co cứng và đau.

d. Sờ thấy túi mật to và đau

.e. Có khi đau cứng khắp bụng (phải nghĩ tới thủng túi mật gây viêm phúc mạc).

B. Xét nghiệm viêm túi mật cấp

1. Xét nghiệm máu khi nghi ngờ viêm túi mật cấp

• Bạch cầu tăng cao: 10.000 – 20.000, BC đa nhân trung tính cao.
• Amylaza bình thường (nếu cao phải nghĩ đến viêm tụy cấp kết hợp)

2. Siêu âm khi nghi ngờ viêm túi mật cấp

Cho biết có hình sỏi túi mật, ống mật, tình trạng thành đường mật, túi mật. Hình ảnh siêu âm túi mật viêm như sau:

• Có điểm đau rõ rệt khi ấn dầu dò siêu âm vào túi mật (dấu hiệu Murphy siêu âm hoặc điểm Murphy siêu âm)
• Thành túi mật dầy trên 0,3cm (bình thường dưới 0,3cm)
• Nhiều khi túi mật có hình hai bờ (hai lớp đậm âm cách nhau bởi lớp giảm âm)
• Nếu có sỏi và viêm túi mật sẽ thấy trên hình nốt đậm âm kèm bóng cản âm trong túi mật.

3. X – quang viêm túi mật cấp

Chụp bụng không chuẩn bị (1 phim thẳng, 1 phim nghiêng phải) nếu có sỏi mật sẽ thấy hình cản quang bên phái, phía trước cột sống.

Chụp đường mật bằng tiêm thuốc cản quang:

• Túi mật bị viêm: ống mật chủ ngấm thuốc, còn túi mật không thấy.
• Không nghĩ tới viêm túi mật cấp nếu hình ảnh túi mật rõ.

4. Soi ổ bụng cấp cứu

Là phương pháp chẩn đoán có ích: nhìn thấy túi mật to và căng xung huyết mạnh, phù nề, túi mật có thể dính với gan, mạc nối.

Vùng gan gần túi mật cũng có phản ứng viêm màu đỏ tươi.

III. Chẩn đoán viêm túi mật cấp

Để chẩn đoán viêm túi mật cấp cần làm chuẩn đoán xác định và chẩn đoán phân biệt với các bệnh lý khác.

1. Chẩn đoán xác định

a. Dựa vào lâm sàng: đau HSP, sốt, sờ thấy túi mật to.

b. Dựa vào các xét nghiệm: X quang, siêu âm, soi ổ bụng.

2. Chẩn đoán phân biệt

a. Áp xe gan: đau, sốt, gan to và đau, rung gan (+) Ludlow (+)

b. Viêm gan virus: sốt, đau, vàng da, khi vàng da hết sốt. Xét nghiệm men gan tăng (SGPT và SCOT tăng gấp 5 đến 10 lần).

c. Viêm đường dẫn mật: Đau, sốt, vàng da, khi vàng da vẫn sốt.

IV. Tiến triển và biến chứng viêm túi mật cấp

Bệnh viêm túi mật cấp có tiến triển nhanh nếu ở thể nặng, nếu ở thể nhẹ thì tiến triển chậm và chưa có biến chứng.

A. Tiến triển viêm túi mật cấp

Thể nhẹ chưa có biến chứng, phát hiện sớm, điều trị kịp thời bằng nội khoa, có thể khỏi sau 7 ngày, nhưng bệnh dễ tái phát.

B. Biến chứng viêm túi mật cấp

1. Viêm ống mật: (đau, sốt, vàng da)Gan to mềm và đau, có thể tạo nên các ổ áp xe nhỏ trong gan, khó điều trị, có thể đưa tới nhiễm khuẩn máu nguy hiểm.

2. Viêm màng bụng toàn thể:Cần mổ cấp cứu, khi mổ thấy:

– Túi mật bị thủng.

– Hoặc túi mật không bị thủng nhưng căng to, thành mỏng có nhiều đốm thấm mật gây nên viêm màng bụng mật. Tiên lượng nặng mặc dù dùng kháng sinh liệu pháp và mổ sớm.

3. Viêm màng bụng khu trú

– Sờ thấy một đám quánh vùng túi mật, sốt cao, mủ sâu và phản ứng của màng phổi phải.

4. Rò mật với ống tiêu hoá Có thể rò vào hành tá tràng, đại tràng dạ dày (nhưng hiếm gặp).

– Lỗ rò có thể tiềm tàng, không biểu hiện rõ rệt.

– Có thể phát hiện do chụp dạ dày tá tràng thấy baryt chảy cả vào đường mật.

– Lỗ rò túi mật tá tràng có thể gây nên tắc ruột do hòn sỏi mật to ở túi mật di chuyển xuống tá tràng.

– Lỗ rò túi mật – đại tràng có nguy cơ gây nhiễm khuẩn nặng (Viêm ống mật áp xe gan), có thể gây suy dinh dưỡng.

V. Điều trị viêm túi mật cấp

Điều trị viêm túi mật cấp có thể kết hợp điều trị nội khoa và ngoại khoa khi cần thiết.

1. Điều trị nội khoa viêm túi mật cấp

a. Nghỉ ngơi hoàn toàn, chườm nước đá vùng túi mật.

b. Chế độ ăn uống: Những ngày đầu uống nước cháo, chè đường, sữa về sau chế độ ăn lỏng, súp, cháo, nước quả.

c. Thuốc:- Chống co thắt giảm đau:

+ Atropin l/2mg x 1 ống tiêm dưới da/24 giờ.

+ Papaverin 0,l x 1 ống tiêm bắp/24 giờ.

+ Tránh dùng thuốc phiện.

– Thuốc kháng sinh: Nên dùng loại kháng sinh phổ rộng:

+ Teramyxin (lọ 0,25) tiêm tĩnh mạch chậm 2 – 4 lọ/24 giờ

+ Ampixilin (lọ 500mg) tiêm tĩnh mạch chậm 2 – 4 lọ/24 giờ

+ Cephaloridin (lọ 500mg) tiêm bắp 2 – 4 lọ/24 giờ

Phối hợp một trong những kháng sinh sau:

+ Chloramphenicol (lọ lg) tiêm bắp, nhỏ giọt tĩnh mạch 1 – 41ọ/24h

+ Colimtixin (lọ 1 triệu Đv) tiêm bắp 2 – 4 lọ/24 giờ.

+ Gentamyxin (ống 40mg) tiêm bắp 2 – 4 ống/24 giờ

Nếu có suy thận phải giảm liều 1/2 colimixin, gentamixin.

-Điều chỉnh nước, điện giải bằng truyền dịch: Mặn, ngọt đẳng trương.

2. Điều trị ngoại khoa viêm túi mật cấp

a. Mổ cấp cứu

– Viêm phúc mạc

– Dọa vỡ, thủng túi mật

– Túi mật hoại tử, mưng mủ.

b. Các trường hợp khác có nhiều trường phái khác nhau

– Có quan điểm mổ sớm tất cả các trường hợp viêm túi mật cấp. (nguy cơ có khi viêm túi mật không sỏi cũng bị cắt túi mật)

– Có quan điểm mổ vào ngày thứ 3 – 7 vì để theo dõi. (Nguy cơ viêm túi mật hoại tử âm ỉ do kháng sinh gây dính), sau khi xác định rõ hết triệu chứng cấp mới tiến hành mổ.

Bài viết Viêm túi mật cấp – nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị đã xuất hiện đầu tiên vào ngày Benh.vn.

Viêm túi mật cấp

Viêm túi mật do sỏi:

Thường gặp, do sỏi bít tắc ống túi mật. Lâm sàng có biểu hiện đau hạ sườn phải và sốt, khám có thể sờ thấy túi mật căng và đau tăng khi ấn (dấu hiệu Murphy).

Chẩn đoán viêm túi mật cấp dựa vào hình ảnh siêu âm gồm các dấu hiệu chính:

– Đau khi ấn đầu dò vào vùng túi mật.

– Dày thành túi mật (trên 4mm), có thể có hình bê đôi với lớp giảm âm ở trung tâm. Tuy nhiên dấu hiệu này không đặc hiệu. Một số nguyên nhân khác gây dày thành túi mật như (dịch ổ bụng, giảm albumin, viêm gan…).

– Túi mật có sỏi (hình tăng âm, có bóng cản và di động). Đây là dấu hiệu hay gặp, tuy nhiên chẩn đoán khó nếu sỏi nhỏ nằm trong bùn mật dày hoặc sỏi kẹt vùng phễu túi mật.

– Túi mật căng to (đường kính ngang trên 4 cm) và chứa bùn mật, thường do sỏi kẹt phễu túi mật.

– Dịch quanh túi mật, thường khu trú ở giường túi mật.

Mặt cắt dọc túi mật có sỏi

Viêm túi mật không do sỏi:

Hiếm gặp (5%), nguyên nhân thường gặp là bệnh nhân được nuôi dưỡng ngoài đường tiêu hoá. Tình trạng này thường gặp do chấn thương, sau mổ, nhiễm trùng (thường hàn)…

Các dấu hiệu siêu âm tương tự như viêm túi mật do sỏi, trừ dấu hiệu có sỏi

Các thể nặng của viêm túi mật:

Viêm túi mật sinh hơi: Không do sỏi, do thiếu máu động mạch túi mật. Thường gặp ở bên nhân đái đường. Siêu âm biểu hiện hình sáng khí trong thành túi mật trên bệnh cảnh của viêm túi mật.

Viêm túi mật hoại tử: Thường gặp ở người có thể trạng yếu, cao tuổi, suy giảm miễn dịch. Siêu âm thấy có những ổ áp-xe nhỏ giảm âm trong thành túi mật dày có bờ đôi.

Tổn thương nặng có thể dẫn đến hoại tử thành thủng vào ổ bụng gây viêm phúc mạc hoặc vào trong ống tiêu hoá (hơi trong túi mật và đường mật) hoặc tạo thành ổ áp-xe cạnh túi mật.

Viêm túi mật mạn tính là biến chứng muộn của sỏi túi mật và thường thấy ở người có tuổi. Hình ảnh siêu âm là thành túi mật dày nhiều, đôi khi có hình giả u. Bệnh cảnh có thể tiến triển dần đến xơ teo túi mật và không còn lòng chứa dịch mật.

Hội chứng Mirizzi

Hôi chứng Mirizzi là môt biến chứng của viêm túi mật mạn tính do sỏi mật. Sỏi bị kẹt tại ống túi mật kèm phản ứng viêm mạnh dẫn đên chèn ép các thành phần của cuống gan, nhất là chèn ép đường mật.

Lâm sàng có tình trạng ứ mật hoặc có thể của viêm đường mật, chẩn đoán phân biệt khó khăn đối với ung thư túi mật có sỏi.

Siêu âm cho thấy giãn đường mật ở phía trên cổ túi mật, sỏi kẹt trong cổ túi mật và dày thành đôi khi chỉ giới hạn ở phễu túi mật.

Hội chứng Mirizzi, túi mật (GB) có sỏi ống túi mật (s), đường mật phía trên giãn (cd)

Khi có các dấu hiệu như vàng da, đau hạ sườn phải, đau khi ăn kèm sốt, hãy nghĩ đến viêm túi mật. Hãy đi khám để được chẩn đoán và điều trị sớm.

Bài viết Hình ảnh biến chứng sỏi túi mật trên siêu âm bụng đã xuất hiện đầu tiên vào ngày Benh.vn.