Nhận biết cây tam thất và dược liệu tam thất làm thuốc

Cây tam thất còn có tên gọi khác là sâm tam thất, kim bất hoán, điền thất, sâm tam thất, tam thất bắc. Tên khoa học là Panax pseudo-ginseng Wall. Thuộc họ Nhân sâm – Araliaceae. 

Cây tam thất được trồng ở khu vực nào tốt

Cây tam thất là loại cây trồng lâu năm, có tốc độ sinh trưởng trung bình từ 4 – 7 năm mới có thể thu hoạch được. Phù hợp với những khu vực vùng núi cao, có khí hậu mát mẻ, nhiều bóng râm.

Ở Việt Nam, cây tam thất phân bố chủ yếu ở dãy Hoàng Liên Sơn (Ba Xát, Mường Khương) và một số tỉnh trung du miền núi phía Bắc như: Hà Giang, Cao Bằng, Lạng Sơn,… Ngoài ra, một số nước trên thế giới điển hình như Trung Quốc cây tam thất được phân bố tại một số tỉnh như: Vân Nam, Giang Tây, Tứ Xuyên,… 

Tam thất là một trong những loại dược liệu quý, tuy nhiên hiện nay nguồn tài nguyên tự nhiên ngày càng cạn kiệt cho nên để bảo vệ nguồn dược liệu quý hiếm, người dân ở một số khu vực thường nhân giống để trồng theo tiêu chuẩn GACP – WHO để tạo ra nguồn dược liệu phong phú đáp ứng nhu cầu tiêu thụ của thị trường và chữa bệnh.

Đặc điểm thực vật của cây tam thất

Cây tam thất được xếp vào loại cây thảo dược lâu năm, thuộc dòng thân đơn cỏ, nhỏ, có chiều cao khoảng 30 – 50cm. Lá kép hình chân vịt, thường mọc thành vòng, cuống lá dài hoặc có thể dài hơn chiều dài của lá, mỗi lá có từ 3 – 7 lá chét, có răng cưa nhỏ ở mép lá, trên gân chính có một số gân cứng thành gai.

Hoa tam thất thường mọc thành từng cụm ở đầu cành, nụ hoa nhỏ màu xanh nhạt về sau chuyển dần sang màu đỏ, có hình xoắn môi.

Quả tam thất mọng nước, khi chín chuyển từ màu xanh sang màu đỏ, trong quả có chứa 2 hạt hình cầu.

Củ tam thất chính là phần rễ phình ra, thường có màu đen, vàng hoặc xám, tùy theo vùng đất, thổ nhưỡng củ tam thất phân chia màu.

Tam thất được chia thành 2 loại chính:

Tam thất nam: củ thường có vỏ màu trắng vàng, hình dáng như quả trứng được chia thành nhiều nhánh xung quanh, ruột thường có màu trắng ngà mùi, vị cay nóng.

Tam thất bắc: có màu xám xanh hoặc hơi đen, bóng sáng, hình dạng giống con ốc hoặc hình trụ.

Thành phần hóa học của cây tam thất dùng để chữa bệnh

Bộ phận dùng: Các bộ phận của cây tam thất đều được sử dụng để làm thuốc chữa bệnh.

Trong củ tam thất chứa các hoạt chất như: saponin triterpen: saponin A, B, C, D, acid oleanolic, đường khử, 16 acid amin như phenylalanin, leucin, isoleucin, valin, prolin, histidin, lysin, cystein, các chất vô cơ như Fe, Ca, polyacetylene và panaxatriol…; hợp chất saponosid nhóm dammaran có trong rễ con, lá, hoa.

Cách nhận biết tam thất chuẩn, chất lượng tốt

Các bộ phận cây tam thất thường được dùng làm dược liệu gồm Củ tam thất và nụ tam thất. Để nhận biết tam thất tốt hay không cần dựa vào một số đặc điểm bằng mắt thường có thể quan sát.

Kinh nghiệm chọn củ tam thất chuẩn nhất

Muốn chọn tam thất chuẩn, chất lượng tốt bạn cần chú ý 1 số đặc điểm sau:

• Hình dạng, màu sắc: Theo những người có kinh nghiệm, củ tam thất có hình ốc đá, màu xanh xám hoặc đen, nâu, bóng sáng là tốt nhất. Đầu củ có nhiều mấu, càng nhiều mấu tuổi càng cao và càng tốt. Bên ngoài củ Tam thất thường có vết bám vàng ngang hay vết lõm và có cả những lằn dọc không liên tục.
• Phần thịt củ: Củ tam thất thịt chắc, khó có thể bẻ bằng tay. Nếu dùng vật cứng đập vỡ thì vỏ và lõi phải tách rời nhau.  Nếu dùng vật nặng đập vỡ thì vỏ và lõi thường tách rời nhau. Thịt củ tam thất màu xám hơi xanh hoặc vàng. Củ tam thất có ruột càng xanh mịn, không nứt xốp thì càng tốt.
• Mùi vị: Nhấm vị tam thất đắng mạnh, tận cuối mới thấy vị ngọt. Tam thất có mùi thơm nồng đặc trưng
• Trọng lượng: Củ Tam thất loại tốt nhất là 6 – 8 củ /lạng.
• Phân biệt củ tam thất với Nga truật (Curcuma zedoaria Roscoe Họ Gừng) thường làm Tam thất giả. Nga truật (nghệ đen) có vỏ ngoài màu nâu, mùi thơm nhưng không phải mùi thơm tam thất. Và cũng đừng nhầm với Thổ tam thất (Gynura sgetum (Lour) Merr, Họ Cúc), củ to hơn, da ngoài vàng xám, ít đắng.

Kinh nghiệm chọn nụ tam thất

Nụ tam thất được thu hoạch phổ biến ở vùng Sapa, Lào Cai. Nụ tam thất bán ở Sapa do trồng hoặc do nhập từ Trung Quốc về là chủ yếu. Nhiều người mua nụ tam thất ở đây về uống nhưng hiệu quả không như mong đợi do hoạt chất đã bị tách mất. Vậy làm sao để chọn được nụ tam thất chất lượng?

• Chọn nụ tam thất chưa nở hoa: nụ tam thất càng nhỏ, chưa nở bông hàm lượng hoạt chất càng cao
• Nụ tam thất có màu xanh lục đậm, không bị đen, không bị dập nát là tốt nhất
• Mùi vị: Nụ tam thất thơm nồng, vị đắng, ngọt ở cuống họng.
• Mua nụ tam thất ở những công ty uy tín, không mua ở các hàng chợ nhỏ lẻ không rõ nguồn gốc xuất xứ

Công dụng của Tam thất

Cây Tam thất không chỉ được sử dụng trong Đông Y mà còn được dùng trong Tây Y khá phổ biến với nhiều lợi ích cho sức khỏe đã được chứng minh.

Công dụng của cây tam thất theo Đông y

Theo Đông y, tam thất có vị ngọt, tính ôn, hơi đắng. Công dụng của tam thất trong Đông Y được liệt kê sau đây.

• Bồi bổ cơ thể: Củ tam thất xay bột dùng bồi bổ sức khoẻ cho người cơ thể suy nhược, người mới ốm dậy. 
• Chữa bệnh phụ nữ: Ăn bột tam thất với tim lơn giảm chảy máu sau sinh, sản hậu huyết ứ gây đau bụng. Tam thất cũng giúp chữa đau bụng kinh, rong kinh do bế kinh, rong huyết, máu kinh nhiều
• Các bệnh về huyết: Tam thất bổ huyết, hoạt huyết rất tốt cho người máu lưu thông kém, người bị bầm tím
• Người bị huyết áp cao: Nụ tam thất hãm nước uống hàng ngày tốt cho người bị huyết áp cao

Công dụng của cây tam thất theo Tây y

Trong Tây y, theo kết quả thực nghiệm lâm sàng đã được nghiên cứu, cây tam thất có tác dụng chữa bệnh rất tốt, đặc biệt là trong các bệnh nguy hiểm như tim mạch, ung thư.  

Cây tam thất bảo vệ tim, ngăn ngừa xơ vữa động mạch

Tim là cơ quan hoạt động không ngừng nghỉ trong cơ thể con người, do đó việc bảo vệ tim rất quan trọng. Cây tam thất là dược liệu quý giúp bảo vệ tim, ngăn ngừa xơ vữa động mạch. Bởi trong tam thất có chứa hoạt chất notoginsengosid có tác dụng làm giãn mạch, ngăn ngừa xơ vữa động mạch, chữa các chứng đau do huyết ứ trệ (như co thắt động mạch vành, rối loạn tuần hoàn ngoại biên…) khi bị thiếu oxy, giúp bồi bổ sức khỏe, tăng sức đề kháng và điều hòa hệ miễn dịch cho cơ thể.

Bột tam thất giúp cầm máu, tiêu máu, tiêu sưng

Tam thất có tác dụng giúp tiêu máu ứ trong phẫu thuật hay do va đập trở nên bầm tím phần mềm. Đối với những vết thương hở, tam thất giúp cầm máu tốt, có thể rắc một ít bột tam thất trực tiếp vào vết thương hở. Đối với những vết thương do phẫu thuật bên trong có thể uống bằng bột tam thất đã được xay hoặc chế biến cùng với một số thực phẩm như: cháo tam thất, canh tam thất, tam thất hầm với gà… để giúp vết thương chóng lành.

Tam thất làm đẹp da, trị mụn

Bên cạnh việc hỗ trợ điều trị một số bệnh, tam thất còn tác dụng trong việc làm đẹp da, làm chậm quá trình lão hóa và giảm lượng tế bào chết, thanh nhiệt cho làn da, giải độc và giảm tình trạng phát sinh mụn nhọt, mụn cám. Tam thất cũng thúc đẩy quá trình trao đổi chất để bổ sung lượng vitamin và khoáng chất cho làn da bằng các phương pháp như: đắp mặt nạ bột tam thất, uống, chế biến cùng với các thực phẩm khác.

Tam thất – siêu dược liệu phòng ngừa và điều trị ung thư

Tam thất có chứa hoạt chất Saponin, Flavonoid có tác dụng hạn chế sự phát triển của các tế bào ung thư, các khối u bướu, tăng cường sức đề kháng cho cơ thể, chống lại sự xâm nhập các vi khuẩn, virus. 

Hợp chất notoginsenosid  trong tam thất có tác dụng giảm sinh khối u, do đó làm giảm tốc độ phát triển khối u, hạn chế sự di căn của tế bào ung thư đến các cơ quan trong cơ thể, kéo dài thời gian sống cho người bệnh điển hình với các loại ung thư như: ung thư hệ tiêu hóa, ung thư vùng đầu và cổ…

Đối với những bệnh nhân ung thư đã trải qua các phương pháp phẫu thuật, hóa, xạ trị sẽ gây ra các tác dụng phụ như: mệt mỏi, chán ăn, rụng tóc, suy dinh dưỡng, thể trang giảm sút, sụt cân, buồn nôn…Sử dụng tam thất có tác dụng tăng sức đề kháng, giảm được tình trạng mệt mỏi, chán ăn, điều hòa đường huyết, mỡ máu, huyết áp. 

Điều hòa kinh nguyệt ở phụ nữ với bột tam thất

Đối với phụ nữ việc kinh nguyệt không đều, rối loạn kinh nguyệt là những hiện tượng phổ biến với các biểu hiện như: đau bụng trong hoặc trước thời kỳ kinh nguyệt, ra máu ít, rong kinh… nếu không được chữa trị kịp thời sẽ gây ảnh hưởng trực tiếp tới sức khỏe, khả năng sinh lý và chức năng sinh sản.

Bên cạnh các phương pháp điều trị tây y, chị em phụ nữ có thể sử dụng tam thất thường xuyên để điều hoà kinh nguyệt, giảm đau bụng hành kinh. Tam thất chứa các thành phần có hoạt tính giống hormone giúp  điều chỉnh trục sinh dục dưới, buồng trứng, từ đó giúp chu kỳ kinh nguyệt được ổn định.

Tam thất giúp hạ đường huyết trong điều trị tiểu đường

Chỉ số đường huyết quá cao hay quá thấp đều có thể gây ra những ảnh hưởng xấu đến sức khỏe. Việc giữ ổn định đường huyết sẽ góp phần quan trọng trong việc phòng ngừa và làm chậm quá trình phát triển của bệnh đái tháo đường, cũng như giảm nguy cơ các biến chứng của bệnh gây ra. Trong tam thất có hoạt chất Saponin Rg1 tác dụng hiệu quả trong việc giảm, ổn định chỉ số đường huyết cao cho người bệnh.

Tam thất cải thiện tuần hoàn máu não và phòng ngừa đột quỵ

Trong nền y học cổ truyền Trung Quốc, tam thất nụ được sử dụng như vị thuốc quý đối với các bệnh liên quan đến thiểu năng tuần hoàn não và đột quy. Nụ tam thất chứa nhiều saponin notoginseng đã được chứng minh giúp tăng cường lưu thông máu não. Từ đó giúp cải thiện tuần hoàn máu não, trị mất ngủ, rối loạn tiền đình, trí nhớ sa sút, mất tập trung. Đồng thời, nụ tam thất chống Oxy hoá, chống gốc tự do, ngăn ngừa huyết khối, giúp phòng ngừa đột quỵ. Tam thất cũng được sử dụng trong các sản phẩm hỗ trơ phục hồi chức năng sau đột quỵ.

Một số bài thuốc chữa bệnh bằng cây tam thất

Tam thất có mặt trong nhiều bài thuốc chữa bệnh được lưu truyền trong dân gian và được các lương y tin dùng. Dưới đây là các bài thuốc chữa bệnh từ cây tam thất.

Bài thuốc 1: Chữa đau bụng trước kỳ kinh

Tam thất bột được nghiền hoặc xay 5g, uống 1 lần/ngày, pha với nước ấm hoặc nấu với chão loãng. Nên ăn trước khi vào kỳ kinh. Khi đang có kinh, không nên ăn bột tam thất vì có thể gây chảy nhiều máu do tác dụng tăng cường tuần hoàn máu của loại dược liệu này. 

Bài thuốc 2: Cải thiện chứng đau thắt ngực, khó thở

Tam thất bột được nghiền hoặc xay từ 3 – 6g, pha với nước ấm, uống 1 lần/ngày. Để cải thiện tình trạng đau thắt ngực, bệnh nhân cần kiên trì sử dụng bột tam thất hàng ngày, trong 3-6 tháng mới thấy được cải thiện

Bài thuốc 3: Đau thắt ngực do bệnh mạch vành 

Tam thất bột được nghiền hoặc xay 20g, đan sâm 20g, cho hai loại vào ấm sắc lấy nước uống hoặc chế biến với các món khác như: cháo, súp cùng với các thực phẩm khác. Sử dụng liên tục trong vòng vài tháng cho đến khi xét nghiệm đạt kết quả tốt.

Bài thuốc 4: Bột tam thất chữa thấp tim

Tam thất bột được nghiền hoặc xay 3g, pha với nước ấm, uống 3 lần/ngày, sử dụng liên tục cho đến khi xét nghiệm đạt kết quả tốt.

Bài thuốc 5: Cải thiện chứng ứ máu, bầm tím da do va chạm tổn thương bằng bột tam thất

Tam thất bột được nghiền hoặc xay, mỗi lần sử dụng từ 2 – 3g pha với nước ấm, uống 3 lần/ngày.

Bài thuốc 6: Chữa chứng đau tức thắt lưng với tam thất và hồng sâm

Bột tam thất và bột hồng nhân sâm lượng tỉ lệ bằng nhau trộn đều, mỗi lần uống  khoảng 4 g, pha với nước ấm uống 2 lần/ngày.

Bài thuốc 7: Chữa bạch cầu cấp và mạn tính

Nguyên liệu gồm: đương quy 15 – 30 g, xuyên khung 15 – 30g, xích thược 15 – 20g, hồng hoa 8 – 10g, tam thất 6g, các dược liệu này trộn lẫn với nhau, cho vào ấm sắc uống 2 lần/ngày.

Bài thuốc 8: Chữa rong huyết, huyết ứ, rong kinh do bế kinh

Nguyên liệu gồm: tam thất 1g, gia cỏ mực 5g, nhỏ chảo gang 1g, muồng 1g. Các  dược liệu này được trộn lẫn sắc hoặc chế biến thành dạng bột, uống 2 lần/ngày.

Bài thuốc 9: Tam thất bồi bổ cơ thể, chữa suy nhược cho người mới ốm dậy

Nguyên liệu gồm: tam thất 12g, 20g kê huyết đằng, 40g sâm bổ chính, 40g ích mẫu, 12g hương phụ. Các dược liệu tán nhỏ thành bột, bảo quản trong lọ thủy tinh. Tùy vào tình trạng cụ thể, bệnh nhân có thể sử dụng với liều lượng khác nhau. Mỗi ngày dùng khoảng 30g hỗn hợp sắc lấy nước uống. 

Bài thuốc 10: Cải thiện chứng ứ  máu, bầm tím da

Dùng khoảng 2 – 3g bột tam thất đem pha với nước ấm, uống 3 lần/ngày, mỗi lần uống cách nhau khoảng 6 – 8 giờ. 

Các món ăn từ cây tam thất giúp bồi bổ sức không thể bỏ qua

Không chỉ kết hợp cùng với các thảo dược khác, cây tam thất còn được kết hợp thực phẩm để chế biến các món ăn giúp bồi bổ sức khoẻ rất tốt cho người mới ốm dậy. Dưới đây là các món ăn chế biến từ cây tam thất.

Tam thất củ hầm với gà ác

Nguyên liệu: 1 con gà ác, 10 – 20g tam thất tươi thái lát hoặc tam thất đã được nghiền thành bột, 12g ngải cứu, 10g đương quy, 12g kỷ tử  và 10g táo đỏ và các gia vị các loại.

Cách thực hiện: Sau khi gà ác được làm sạch, các nguyên liệu trên có thể nhồi vào phía trong bụng gà hoặc phủ trên bề mặt, đổ ngập nước phía trên gà, đun cho đến khi sôi hạ nhỏ lửa. Hầm gà trong khoảng 1,5 – 2 giờ cho thịt gà nhừ có thể ăn được, sử dụng khi gà còn nóng. Món ăn giúp bồi bổ cho những người mới ốm dậy, sức khỏe yếu khi vừa trải qua phẫu thuật mất máu, phụ nữ sau khi sinh bị băng huyết…

Tam thất hầm với chim bồ câu

Nguyên liệu: 1 con chim bồ câu, 3g ngải cứu, tam thất bột 1 thìa cà phê, gừng 1 củ và các loại gia vị.

Cách thực hiện: Sau khi các nguyên liệu được làm sạch để ráo nước, lấy một ít bột canh sát lên mình chim bồ câu, đồng thời lấy bột tam thất xoa lên chim bồ câu. Cho gừng đập dập và ngải cứu vào bụng chim, sau đó tiến hành hấp cách thủy trong vòng 30 – 45 phút, khi chim chín mềm đưa ra sử dụng. Đây là món ăn tốt cho người mới ốm dậy, phụ nữ sau sinh và người sau phẫu thuật, hóa, xạ trị.

Tam thất hầm với tim lợn

Nguyên liệu: 1 quả tim lợn được thái lát mỏng hay để nguyên quả tùy theo cách chế biến của từng người, 10 – 20g tam thất tươi được thái lát hoặc 10g bột tam thất được xay nhuyễn, 15g nhân hạt sen, 10g đương quy và 10g long nhãn, gia vị các loại cần dùng.

Cách thực hiện: Sau khi các nguyên liệu được sơ chế sạch, cho tim và các nguyên liệu trộn lẫn với nhau, đổ nước hầm khoảng 30 – 45 phút. Khi các nguyên liệu  chín mềm đưa ra sử dụng, ăn khi còn nóng. Món ăn tốt cho người mới ốm dậy, suy nhược cơ thể, người gầy, mệt mỏi, thần kinh căng thẳng.

Canh tam thất cá diếc

Nguyên liệu: 15g tam thất bột, hồng táo 15 quả, cá diếc 1 con (khoảng 250g), 5g trần bì, các gia vị cần dùng.

Cách thực hiện: Cá diếc làm sạch, táo bỏ hạt, trần bì thái sợi, sau đó cho vào nồi đun khoảng 30 – 45 phút cho đến khi các nguyên liệu chín, sau đó thêm nếm gia vị vào. Món ăn có tác dụng dưỡng tâm, hoạt huyết, thích hợp với bệnh nhân cao huyết áp, bệnh mạch vành, mỡ máu và hậu di chứng đột quỵ.

Tam thất hầm chân giò

Nguyên liệu: 1 chân giò, 10g tam thất tươi thái lát, hành, tỏi, gừng thái lát, nấm hương, các gia vị cần dùng.

Cách thực hiện: Tam thất tươi thái lát, nấm hương rửa sạch, chân giò sau khi rửa sạch, chặt từng khúc, trần qua nước nóng để bớt mùi, rửa lại lần nữa. Sau đó ướp gia vị, tỏi, gừng 15 phút cho ngấm đều. Phi thơm hành khô, cho chân giò đã ướp vào đảo đến khi thịt săn lại. Sau đó cho vào nồi đổ nước đun khoảng 1 giờ nên hầm trong nồi áp suất. Sau khi chân giò nhừ, thêm nếm gia vị, hành lá và thưởng thức.

Nụ tam thất tươi xào thịt bò

Nguyên liệu: Nụ tam thất 0,5g, thịt bò tươi, lọc gân, thái mỏng, các gia vị cần dùng (dầu ăn, mắm muối, đường, tỏi).

Cách thực hiện: Cho dầu vào chảo, khi dầu nóng cho nụ tam thất vào đảo đều tay xơ qua sau đó cho ra đĩa để riêng. Thịt bò sau khi thái lát mỏng, ướp khoảng 10 – 15 phút với gia vị, mắm muối, dầu ăn, một chút đường (cho thịt bò mềm). Cho dầu vào chảo, phi thơm tỏi sau đó cho thịt bò vào đảo đều tay. Khi bò chuyển sang tái, cho đĩa nụ tam thất vào xào cùng khoảng 1 – 2 phút, tắt bếp cho ra đĩa.

Những lưu ý khi sử dụng cây cây tam thất để đạt hiệu quả tốt

Khi sử dụng tam thất cần lưu ý cách dùng để đạt hiệu quả tốt nhất, tránh lãng phí hoặc các tác dụng phụ không cần thiết.

Cây tam thất và dạng dùng tốt nhất

Theo các chuyên gia dinh dưỡng, việc sử dụng liều lượng, cách uống tam thất ở dạng nào tùy thuộc vào thể trạng, tình trạng bệnh, thời gian sử dụng với 3 dạng chính:

– Dùng tươi thái lát.

– Nghiền thành bột xay nhuyễn.

– Viên nang bột dược liệu.

Với nụ tam thất nên dùng nụ chưa nở sẽ cho hoạt chất chữa bệnh cao nhất. Nụ tam thất sau khi mua về có thể bảo quản nơi thoáng mát để uống thay nước hàng ngày rất tốt cho não, tim mạch và hệ tuần hoàn.

Cách bảo quản tam thất để sử dụng lâu dài

Trong quá trình thu hái phải để cẩn thận tránh tình trạng bị dập nát, sau khi tam thất đã được rửa sạch bằng nước, có thể rửa lại bằng nước đun sôi để nguội, rửa nhẹ nhàng, thật nhanh và để ráo nước.

Tam thất có thể được sấy khô ở nhiệt độ 50 – 60 độ C hoặc phơi ngoài nắng. Sau khi được sấy cần bảo quản ở nơi khô ráo, tránh khu vực ẩm ướt. Khi sử dụng mới đem ra thái lát hoặc tán bột mịn, sau đó tiếp tục gói kỹ lại. 

Tam thất nếu được bảo quản cẩn thận thời gian sử dụng được 2 năm. Đối với những loại tam thất nghiền thành bột nên đóng túi kín hoặc để trong lọ kín, tránh không khí vào. Bên cạnh đó để bảo quản được lâu hơn có thể ngâm với rượu hoặc mật ong nguyên chất trong lọ thủy tinh (không được ngâm trong lọ kim loại).

Cây tam thất có tác dụng phụ

Tam thất là dược liệu có tính nóng, nếu sử dụng trong một thời gian dài sẽ dẫn đến tình trạng nóng trong người, đi kèm với một số triệu chứng như: đi ngoài, khó chịu, nhiệt miệng, nổi mụn, kích ứng da, thậm chí dị ứng toàn thân. Do vậy trong quá trình sử dụng, nên tham khảo ý kiến của bác sĩ điều trị để có những hướng dẫn sử dụng hợp lý, khi sử dụng phải đi kèm với chế độ ăn uống và luyện tập thể dục hợp lý.

Những đối tượng cần lưu ý khi sử dụng cây tam thất

– Đối với phụ nữ chỉ nên dùng sau khi sinh nở, tuyệt đối không sử dụng tam thất để bồi bổ sức khỏe trong quá trình mang thai.

– Khi bị bệnh rong kinh phụ nữ không được dùng tam thất bởi việc sử dụng sẽ khiến trở nguy hiểm và khó điều trị.

– Do tam thất có tính nóng cho nên những người bị tiêu chảy không nên sử dụng điều này sẽ khiến bệnh thêm nặng hơn.

– Khi cho trẻ em sử dụng nên cẩn trọng và tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi sử dụng.

– Trong quá trình sắc thuốc không sử dụng các loại đồ kim loại, những đồ han rỉ sẽ làm giảm tác dụng của tam thất.

– Trong quá trình sử dụng tam thất tuyệt đối không nên ăn hải sản, khi uống nụ tam thất không nên dùng chung với các loại trà hay đậu đen bởi điều này sẽ giảm tác dụng của tam thất.

Trên đây là toàn bộ thông tin về cây tam thất, hy vọng những chia sẻ trên sẽ giúp mọi người nắm được những thông tin cần thiết về dược liệu quý này để sử dụng một cách hiệu quả nhất trong quá trình điều trị bệnh.

Bài viết Cây tam thất, dược liệu trị bách bệnh quý hơn nhân sâm đã xuất hiện đầu tiên vào ngày Benh.vn.

Tam thất là cây thân nhỏ, sống lâu năm. Cây cao khoảng 30 – 60 cm, thân mọc đứng, vỏ cây không có lông, có rãnh dọc, lá mọc vòng 3 – 4 lá một. Lá kép kiểu bàn tay xòe. Tam thất trồng từ 3 đến 7 năm mới thu hoạch rễ củ để làm thuốc.

2 loại Tam thất trên thị trường

Tam thất bắc và tam thất nam. Tam thất bắc còn gọi là sâm tam thất, thổ sâm, kim bát hoàn. Họ nhân sâm (Araliaceae), Tên tiếng Anh là False gingseng. Tam thất nam còn gọi là tam thất gừng, khương tam thất, thuộc họ ngừng.

Công dụng của tam thất là một vị thuốc quý dành cho phụ nữ, đặc biệt ở tuổi sinh đẻ. Rễ củ tam thất có tác dụng dược lý rất phong phú. Trong thí nghiệm trên chuột nhắt trắng cái cắt bỏ buồng trứng và chuột cống cái non, tam thất có tác dụng kích thích chức năng nội tiết sinh dục nữ thể hiện ở các hoạt tính osetrogen và hướng sinh dục.

Cách lựa chọn và sơ chế tam thất

Lựa chọn: Củ tam thất hình con quay, không phân nhánh, đầu củ sần sùi, thành nhiều mấu, có nhiều vết nhăn dọc, vỏ ngoài cứng mầu xám hoặc xám đen (dạng sống) sau chuyển màu đen (dạng sơ chế), ruột đặc màu xám, chắc nặng, vị ngọt nhạt, hơi đắng, mùi thơm nhẹ.

Sơ chế: Để đảm bảo hiệu quả cao trong chữa bệnh, trước hết phải rửa thật nhanh củ tam thất bằng nước đun sôi để nguội vài lần, không cho nước kịp ngấm vào ruột. Phơi nắng hoặc sấy ở nhiệt độ 50 – 60 độ C. Tuyệt đối không rang tam thất trực tiếp trên chảo hoặc tẩm dược liệu với mỡ gà rồi phơi, sấy khô. Khi dùng mới thái lát hoặc tán bột, dùng đến đâu làm đến đó.

Công dụng của tam thất

Công dụng của tam thất theo Đông Y và Tây Y đều rất tốt cho sức khỏe và đã được chứng minh hiệu quả rõ ràng.

Tính vị của tam thất theo Đông Y

Tam thất có vị đắng ngọt, tính ấm, vào các kinh can, thận. Có tác dụng hoạt huyết, bổ huyết, cầm máu, tiêu ứ huyết, tiêu sưng, giảm đau.Tam thất nam có vị cay, đắng, tính ôn. Có tác dụng thông kinh, hoạt huyết, tán ứ, tiêu thũng, chỉ thống.

Tác dụng của tam thất theo Đông y

Tác dụng bổ dưỡng: tăng lực, tăng sức đề kháng, điều hòa miễn dịch

Kích thích tâm thần, chống trầm uất

Bảo vệ tim chống lại những tác nhân gây loạn nhịp. Chất noto ginsenosid trong tam thất có tác dụng giãn mạch, ngăn ngừa xơ vữa động mạch, tăng khả năng chịu đựng của cơ thể khi bị thiếu ôxy.

Cầm máu, tiêu máu, tiêu sưng: Chữa các trường hợp chảy máu do chấn thương (kể cả nội tạng), tiêu máu ứ do phẫu thuật, va dập gây bầm tím phần mềm. Bột tam thất rắc giúp cầm máu nhanh các vết thương.

Giảm sinh khối u, do đó làm giảm tốc độ phát triển u, hạn chế sự di căn của tế bào ung thư, kéo dài cuộc sống cho bệnh nhân ung thư.

Cách sử dụng tam thất

Sử dụng tam thất cần lưu ý dạng dùng thích hợp và liều lượng đối với từng đối tượng để đảm bảo hiệu quả và ít tác dụng phụ.

Dạng dùng của tam thất

Dùng sống dưới dạng bột, dạng lát cắt ngậm, nhai, hoặc mài với nước uống

Dùng chín trong những trường hợp thiếu máu, suy nhược, phụ nữ sau khi đẻ

Liều lượng củ tam thất

Dùng để cầm máu, giảm đau nhanh: mỗi ngày uống 10 –  20 g, chia làm 4 – 5 lần.

Dùng để bổ dưỡng, mỗi ngày người lớn 5 – 6 g, chia hai lần.

Trẻ em tuỳ tuổi dùng bằng 1/3 – 1/2 liều người lớn.

Phụ nữ có thai không được dùng tam thất.

Một số bài thuốc y học cổ truyền có vị tam thất

Tam thất thường được sử dụng trong các bài thuốc chứa tam thất để tăng cường hiệu quả khi sử dụng bên cạnh việc dùng đơn thành phần như bột tam thất. Nhờ nhiều công dụng của tam thất khác nhau và loại dược liệu này được ứng dụng rất đa dạng.

Phòng và chữa đau thắt ngực bằng củ tam thất

Ngày uống 3-6 g bột tam thất (1 lần), chiêu với nước ấm.

Chữa các vết bầm tím do ứ máu (kể cả ứ máu trong mắt):

Ngày uống 3 lần bột tam thất, mỗi lần từ 2-3 g, cách nhau 6-8 giờ, chiêu với nước ấm.

Chữa máu ra nhiều sau khi sinh đẻ bằng tam thất

Tam thất tán thành bột mịn. Uống với nước cơm, mỗi lần 8g, ngày uống 2-3 lần.

Tam thất chữa thiếu máu hoặc huyết hư (các chứng sau khi sinh)

• Bột tam thất uống 6g/ngày.
• Tần gà non với tam thất, ăn nguyên con.

Bài thuốc chứa tam thất chữa suy nhược cơ thể ở người già và phụ nữ sau khi sinh

Tam thất 12g, sâm bổ chinh 40g, ích mẫu 40g, kê huyết đằng 20g, hương phụ 12g. Tán nhỏ, uống ngày 30g (có thể sắc uống với liều thích hợp).

Bài thuốc chữa rong huyết, rong kinh do bế kinh, huyết ứ từ củ Tam thất

Tam thất 4g, ngải điệp 12g, ô tặc cốt 12g, đương quy, xuyên nhung, đơn bì, đan sâm, mỗi vị 8g, một dược, ngũ linh chi, mỗi vị 4g. Sắc uống ngày 1 tháng.

Bài thuốc có tam thất nam cho rối loạn kinh nguyệt

Phụ nữ có biểu hiện: kinh nguyệt không đều, rối loạn kinh nguyệt (vòng kinh thay đổi dài ngắn không chừng), người gầy, da xanh sạm hoặc sau sinh rong huyết kéo dài, kém ăn, kém ngủ, chóng mặt, nhức đầu, người mệt mỏi. Sử dụng bài thuốc có Tam thất sau đây:

Tam thất 4g, ngải điệp 12g, ô tặc cốt 12g, đương quy, xuyên nhung, đơn bì, đan sâm, mỗi vị 8g, một dược, ngũ linh chi, mỗi vị 4g. Sắc uống ngày tháng.

Chữa đau bụng kinh, ra kinh nguyệt quá nhiều, đau nhức mình mẩy sau sinh

Tam thất nam ngày dùng 6-10g. Sử dụng dưới dạng thuốc sắc, bột mịn hoặc ngâm rượu uống.

Tam thất nam, hồi đầu, lượng bằng nhau, tán nhỏ. Lần uống 2-3g với nước đun sôi để nguội, ngày 2-3 lần, uống 5-7 ngày.

Bột tam thất chữa các vết bầm tím do ứ máu (kể cả ứ máu trong mắt)

Ngày uống 3 lần bột tam thất, mỗi lần từ 2-3 g, cách nhau 6-8 giờ, chiêu với nước ấm.

Chữa đau thắt lưng bằng bài thuốc có Tam thất, hồng sâm

Bột tam thất và bột hồng nhân sâm lượng bằng nhau trộn đều, ngày uống 4 g, chia 2 lần (cách nhau 12 giờ), chiêu với nước ấm. Thuốc cũng có tác dụng bồi bổ sức khỏe cho người suy nhược thần kinh, phụ nữ sau sinh, người mới ốm dậy.

Bài thuốc tam thất chữa bệnh bạch cầu cấp và mạn tính

Đương quy 15-30 g, xuyên khung 15-30 g, xích thược 15-20 g, hồng hoa 8-10 g, tam thất 6 g, sắc uống

Bài viết Công dụng của tam thất đối với sức khỏe đã xuất hiện đầu tiên vào ngày Benh.vn.

Các loại Tam thất

Tam thất có 2 loại là Tam thất bắc và tam thất nam. Cả hai loại tam thất này đều được dùng trong y học với nhiều công dụng cho sức khỏe.

Tam thất bắc

Còn gọi là sâm tam thất, thổ sâm, kim bát hoàn. Họ nhân sâm (Araliaceae), Tên tiếng Anh là False gingseng. Tam thất nam còn gọi là tam thất gừng, khương tam thất, thuộc họ ngừng. Tam thất là một vị thuốc quý dành cho phụ nữ, đặc biệt ở tuổi sinh đẻ. Rễ củ tam thất có tác dụng dược lý rất phong phú. Trong thí nghiệm trên chuột nhắt trắng cái cắt bỏ buồng trứng và chuột cống cái non, tam thất có tác dụng kích thích chức năng nội tiết sinh dục nữ thể hiện ở các hoạt tính osetrogen và hướng sinh dục.

Tác dụng của tam thất còn được chứng minh qua hàng loạt các thí nghiệm khác cho thấy rằng tam thất có khả năng tăng lực, tăng sức đề kháng, điều hòa miễn dịch, kích thích tâm thần, chống trầm uất, có hoạt tính làm tăng khả năng thích nghi của cơ thể, rút ngắn khả năng đông máu, do đó có tác dụng cầm máu, tăng lưu lượng máu lưu thông, giảm lượng oxy tiêu thụ ở cơ tim giúp chống thiếu máu do thiểu năng vành, đồng thời làm giảm sinh khối u, do đó làm giảm tốc độ phát triển u, hạn chế sự di căn của tế bào ung thư, kéo dài cuộc sống cho bệnh nhân ung thư.

Tam thất có vị đắng ngọt, tính ấm, vào các kinh can, thận. Có tác dụng hoạt huyết, bổ huyết, cầm máu, tiêu ứ huyết, tiêu sưng, giảm đau.

Tam thất nam

Loại này có vị cay, đắng, tính ôn. Có tác dụng thông kinh, hoạt huyết, tán ứ, tiêu thũng, chỉ thống.

Những bài thuốc tốt từ củ Tam thất

Công dụng của tam thất rất đa dạng và thường được sử dụng kết hợp với các vị thuốc khác để tạo thành bài thuốc có lợi cho sức khỏe.

1. Tam thất chữa máu ra nhiều sau khi đẻ

Tam thất tán thành bột mịn. Uống với nước cơm, mỗi lần 8g, ngày uống 2-3 lần hoặc thái mỏng hầm với thịt gà, thịt chim, ăn hằng ngày trong vài tuần.

2. Tam thất chữa thiếu máu hoặc huyết hư (các chứng sau khi sinh):

Bột tam thất uống 6g/ngày.

Tần gà non với tam thất, ăn nguyên con.

3. Tam thất chữa suy nhược cơ thể ở người già và phụ nữ sau khi sinh:

Tam thất 12g, sâm bổ chinh 40g, ích mẫu 40g, kê huyết đằng 20g, hương phụ 12g. Tán nhỏ, uống ngày 30g (có thể sắc uống với liều thích hợp).

4. Tam thất phối hợp với kỷ tử, cúc hoa chữa các chứng bệnh về mắt.

5. Tam thất chữa rong huyết, rong kinh do bế kinh, huyết ứ

Tam thất 4g, ngải điệp 12g, ô tặc cốt 12g, đương quy, xuyên nhung, đơn bì, đan sâm, mỗi vị 8g, một dược, ngũ linh chi, mỗi vị 4g. Sắc uống ngày 1 tháng.

6. Bài thất có tam thất nam chữa kinh nguyệt không đều, rối loạn kinh nguyệt (vòng kinh thay đổi dài ngắn không chừng), người gầy, da xanh sạm hoặc sau sinh rong huyết kéo dài, kém ăn, kém ngủ, chóng mặt, nhức đầu, người mệt mỏi.

Tam thất 4g, ngải điệp 12g, ô tặc cốt 12g, đương quy, xuyên nhung, đơn bì, đan sâm, mỗi vị 8g, một dược, ngũ linh chi, mỗi vị 4g. Sắc uống ngày tháng.

7. Chữa đau bụng kinh, ra kinh nguyệt quá nhiều, đau nhức mình mẩy sau sinh:

Tam thất nam ngày dùng 6 – 10g. Sử dụng dưới dạng thuốc sắc, bột mịn hoặc ngâm rượu uống.

Tam thất nam, hồi đầu, lượng bằng nhau, tán nhỏ. Lần uống 2 – 3g với nước đun sôi để nguội, ngày 2 – 3 lần, uống 5 – 7 ngày.

8. Tam thất với Linh chi giúp tăng cường miễn dịch, chống stress, cải thiện trí nhớ.

Chú ý: Phụ nữ có thai không được dùng tam thất.

Bài viết Những bài thuốc tốt từ củ Tam thất đã xuất hiện đầu tiên vào ngày Benh.vn.

Củ tam thất là gì?

Tam thất là một vị thuốc quý dành cho phụ nữ, đặc biệt ở tuổi sinh đẻ. Rễ củ tam thất có tác dụng dược lý rất phong phú. Trong thí nghiệm trên chuột nhắt trắng cái cắt bỏ buồng trứng và chuột cống cái non, tam thất có tác dụng kích thích chức năng nội tiết sinh dục nữ thể hiện ở các hoạt tính osetrogen và hướng sinh dục.

Theo Đông y củ Tam thất có vị ngọt hơi đắng, tính ôn, có tác dụng hóa ứ, cầm máu, tiêu sưng, giảm đau. Trong thời gian dùng tam thất để cầm máu, bệnh nhân không được sử dụng gừng, tỏi và các chế phẩm có gừng, tỏi. Theo Dược điển Việt Nam, tam thất dùng trị thổ huyết, băng huyết, rong kinh, sau khi đẻ huyết hôi không ra, ứ trệ đau bụng, kiết lỵ ra máu, lưu huyết, tan ứ huyết, sưng tấy, thiếu máu nặng, người mệt mỏi, hoa mắt, chóng mặt, nhức đầu, ít ngủ

1. Chữa máu ra nhiều sau sinh

Tam thất bắc tán thành bột mịn, uống cùng với nước cơm mỗi lần khoảng 8g. Ngày uống từ 2-3 lần.

2. Chữa thiếu máu

Bột tam thất 6g/ ngày.Hoặc tần gà non với tam thất ăn nguyên con

3. Chữa suy nhược cơ thể

Chuẩn bị nguyên liệu gồm có: 12g tam thất bắc, 20g kê huyết đằng, 40g sâm bổ chinh, 20g hương phụ, 40g ích mẫu. Sau đó say nhỏ các nguyên liệu trộn đều. Mỗi ngày sắc 30g hỗn hợp với nước để uống.

4. Chữa đau bụng kinh

Dùng bột tam thất 1 lần/ngày bằng cách nấu cháo loãng hoặc pha với nước ấm.

5. Tam thất với linh chi lại tăng cường miễn dịch, chống stress, cải thiện trí nhớ

Xem Video để biết thông tin chi tiết!

Xem thêm: Công dụng tuyệt vời của tam thất

Bài viết Video những bài thuốc tốt từ củ tam thất đã xuất hiện đầu tiên vào ngày Benh.vn.

Theo Đông y, Tam thất có vị ngọt hơi đắng, tính ôn, có tác dụng hóa ứ, cầm máu, tiêu sưng, giảm đau. Theo Dược điển Việt Nam, tam thất dùng trị thổ huyết, băng huyết, rong kinh, sau khi đẻ huyết hôi không ra, ứ trệ đau bụng, kiết lỵ ra máu, lưu huyết, tan ứ huyết, sưng tấy, thiếu máu nặng, người mệt mỏi, hoa mắt, chóng mặt, nhức đầu, ít ngủ và rất nhiều các công dụng khác…

Cách chọn tam thất chuẩn

Chọn tam thất qua hình dáng, màu sắc

Củ Tam thất thường có hình giống như con ốc đá hay hình trụ, nhưng theo những người có kinh nghiệm thì củ nào giống ốc đá, màu xám xanh hơi đen hoại nâu, bóng sáng là tốt. Bên ngoài củ Tam thất thường có vết bám vàng ngang hay vết lõm và có cả những lằn dọc không liên tục. Đầu củ có nhiều mấu. Đó là dấu vết của thân cây hàng năm chết đi để lại. Cây càng nhiều mấu thì tuổi càng nhiều là vậy.

Chọn tam thất qua độ chắc của thịt và ruột củ

Thịt củ Tam thất chắc, khó có thể bẻ bằng tay. Nếu dùng vật nặng đập vỡ thì vỏ và lõi thường tách rời nhau. Mặt cắt cũ có màu xám hơi xanh hoặc vàng đất hoại xám trắng. Củ Tam thất nào có ruột màu xám xanh, mịn chắc không có vết nứt xốp là tốt nhất. Các phiến Tam thất có màu xám xanh  hay xám nâu, mịn chắc không nứt là tốt.

• Củ Tam thất loại tốt là 6 – 8 củ /lạng, loại trung bình là 9 – 15 củ/lạng, loại > 19 củ/lạng là loại kém hơn.
• Loại cứng như đá, lòng màu xanh nhạt ngả vàng tốt hơn loại cắn được.
• Loại nhiều xoắn (Lâu năm  tốt hơn loại ít vòng vèo trên thân.
• Loại Tam thất dùng dao thái thành lát được là Tam thất dỏm, đừng mua.
• Không nhầm với củ Nga truật (Curcuma zedoaria Roscoe Họ Gừng) thường làm Tam thất giả và cũng đừng nhầm với Thổ tam thất (Gynura sgetum (Lour) Merr, Họ Cúc), củ to hơn, da ngoài vàng xám, ít đắng.

Cách chế biến tam thất

Tam thất sau khi được mua về có cả củ và rễ.

• Rửa tam thất thật sạch (Bạn có thể mang ra hàng rửa xe thuê rửa vì áp lực nước của vòi nước này mới có thể làm sạch và đánh bay các lớp đất trên củ tam thất)
• Cắt bỏ rễ
• Phơi khô dưới trời nắng to hoặc mang vào lò bánh mỳ thuê sấy

Lưu ý khi chế biến Tam thất

Rửa Tam thất nhanh để tránh nước ngấm sâu vào củ, phơi khô thật nỏ, nên nhằm những ngày nắng to để phơi tam thất sẽ nhanh khô hơn, tránh những ngày ẩm ướt nếu ở chỗ bạn không có lò sấy. Dùng Tam thất bắc tốt hơn tam thất nam

Cách sử dụng tam thất

Liều lượng khuyên dùng: uống từ 4 đến 5g mỗi ngày; theo tài liệu nước ngoài lại ghi uống từ 6 – 10 g mỗi ngày và thường được dùng dưới dạng thuốc sắc hoặc dạng bột. Một số người đã bị rộp niêm mạc miệng khi nhai tam thất sống vì vậy để an toàn chúng ta nên lấy bột sống uống bằng thìa nhỏ chiêu với nước lọc nguội hoặc dùng dạng thái lát hấp trong nồi cơm rồi uống nước hoặc nhai cả bã.

Lưu ý: Trong thời gian dùng tam thất để cầm máu, bệnh nhân không được sử dụng gừng, tỏi và các chế phẩm có gừng, tỏi.

Xem thêm: Công dụng tuyệt vời của Tam thất

Bài viết Kinh nghiệm chọn tam thất chuẩn đã xuất hiện đầu tiên vào ngày Benh.vn.