Nói lắp hay cà lăm là một chứng tật về khả năng nói khá phổ thông. Người mắc tật này mặc dù biết rõ mình muốn nói câu gì nhưng khi phát âm thường phải lặp lại các âm nhiều lần hay kéo dài một âm lâu trước khi phát ra tiếng kế tiếp. Đối với các lứa tuổi, nói lắp đã trở thành một nỗi ám ảnh, một căn bệnh “khó chữa” khiến cho người bệnh trở nên ngại ngùng trong giao tiếp và lâm vào hoàn cảnh dở khóc dở cười.
Mục lục
Broca vùng trung tâm ngôn ngữ
Năm 1861, nhà ngoại khoa người Pháp là ông Broca theo dõi một người suốt đời không nói được và mổ tử thi bệnh nhân đó sau khi bệnh nhân chết.
Broca viết một bệnh án đầy đủ, chính xác. Bệnh án đó là tài liệu đầu tiên về chức năng riêng biệt của một khu vực nhỏ trên vỏ não người. Khu vực đó là khu vực lời nói. Để ghi nhớ công lao, về sau người ta gọi vùng đó là “khu vực Broca” – tức là vùng hồi trán số 3 phía bán cầu não bên trái. Và bệnh không nói được còn gọi là bệnh mất lời của Broca.
Broca vùng trung tâm ngôn ngữ (Ảnh minh họa)
Khi ta phát âm, cùng một lúc với những xung động thần kinh đi đến vùng Broca, còn có những kích thích thính giác của lời nói, những kích thích thị giác, cảm giác bản thể… của người nói và kích thích vật thể mà lời nói đại diện. Lời nói vô cùng quan trọng, nó là tín hiệu của những kích thích cụ thể, có tác dụng xây dựng tư tưởng tức là giúp não bộ hình thành tư duy xây dựng nhận thức.
Ở loài vật, kể cả loài linh trưởng do chưa có vùng Broca nên chúng chỉ nhận thức được những cái gì chúng cảm giác được. Lời nói của người và tiếng kêu của động vật không thể so sánh với nhau được, vì hai thứ âm thanh này khác xa nhau về chất cũng như về lượng.
Các dạng nói lắp
– Ngập ngừng im lặng hồi lâu trước khi bắt đầu câu nói.
– Câu nói bị đứt quãng nhiều lần (“Tôi … tên … là Nguyễn Văn …. X”)
– Lặp lại một chữ nhiều lần (“Tôi tên-tên-tên-tên là Nguyễn văn-văn X”
– Kéo dài một âm lâu như để chờ chuẩn bị âm kế tiếp (“Tôi tê-ê-ê-ê-ê-ê-ên là Nguyễn văn X”)
Ở một số người, nói lắp đi kèm theo những động tác tự động như ngoẹo cổ, liếm môi, chắt lưỡi, dậm chân hay chớp mắt liên tục.
Tỷ lệ mắc tật nói lắp
– Tật nói lắp là một chứng rối loạn trong các diễn đạt lời nói. Thí dụ đáng lẽ nói: “Con đi học đây” thì câu đó sẽ thành “Co…co…con… đia…ho..ho…hoc.. đây”. Và nhiều câu khác cũng bị nói lắp tương tự.
– Tật nói lắp thường xuất hiện ở các em trai nhiều gấp 3 lần so với em gái.
Tỷ lệ nói lắp ở bé trai nhiều hơn bé gái (Ảnh minh họa)
– Ngoài tật nói lắp ra, trẻ hoàn toàn bình thường, vẫn hiểu được lời người khác nói, vẫn học hành được.
– Dạng bất thường có thể phát triển trong giai đoạn bắt đầu tập nói, trong giai đoạn này nhiều trẻ em thường có tật nói lắp.
– Khoảng 5% – 10% trẻ thường bị tật nói lắp khi mới nhập học và khoảng 1% trẻ sau tuổi dậy thì bị tật nói lắp dai dẳng.
Nguyên nhân nói lắp
Do chấn thương ở trẻ sơ sinh:
Một số người cho rằng trong trường hợp đẻ khó phải dùng forceps cặp vào đầu thai nhi để lôi ra khỏi bụng mẹ. Hoặc với trẻ nhỏ bị ngã va đầu vào vật cứng gây tổn thương vùng Broca.
Do mắc bệnh:
Cũng có nghi vấn cho rằng khi thai nghén, sản phụ mắc một bệnh nào đó có thể truyền được cho thai và bệnh đó đã gây tổn thương cho não trong đó có trung tâm ngôn ngữ của thai nhi. Hoặc trẻ nhỏ mắc phải một bệnh ở não hoặc màng não (như viêm não, viêm màng não) sau khi điều trị khỏi đã để lại tỳ vết nào đó ở trung tâm ngôn ngữ.
Khủng hoảng tình cảm
Một số nhà khoa học lại cho rằng do khủng hoảng tình cảm, chẳng hạn một cú sốc, hoặc một chuyện nào đó thời thơ ấu xảy ra có khả năng làm cho trẻ mắc tật nói lắp. Những dị tật tâm lý xã hội này theo thời gian trở thành thói quen.
Đoạn tách rời trên vỏ não ngăn tín hiệu lưu thông
Gần đây nhất, một nhóm các nhà khoa học thuộc các trường đại học Hamburg và Gottingen (CHLB Đức) đã nghiên cứu qua kỹ thuật chụp cộng hưởng từ của não 15 người bị tật nói lắp, so sánh với não của 15 người nói bình thường và rút ra nhận xét: Ở những người nói lắp có những đoạn tách rời vỏ não ngăn những tín hiệu lưu thông bình thường giữa các khu vực trong vùng kiểm soát ngôn ngữ, hậu quả là nói lắp, không thể nói chuyện lưu loát.
Cách khắc phục
Có thể khắc phục được tật nói lắp bằng những phương pháp sau:
Đối với trẻ nhỏ
– Tăng cường rèn luyện kỹ năng nói:
Việc này có thể làm tại gia đình, kiên nhẫn làm thường xuyên, lâu dài. Mỗi ngày để 40 – 60 phút cho trẻ tập đọc và tập nói. Tập đọc một bài văn (mới đầu cho đọc bài ngắn), đọc thong thả rõ từng chữ, nhưng phải đọc cho lưu loát. Nếu trẻ lắp bắp ngắc ngứ thì cho đọc lại. Cứ thế cho đến khi cả bài văn được đọc trơn tru, lưu loát. đọc đi đọc lại cho tới khi trẻ thuộc lòng, gập sách vẫn đọc được. Mỗi ngày chỉ cần một bài. Sau một thời gian thì cho trẻ tập đọc bài dài hơn, rồi dần dần đọc bài dài hơn nữa.
Tăng cường kỹ năng nói cho trẻ (Ảnh minh họa)
Các bài tập đọc và các câu hỏi thoạt đầu phải ngắn và đơn giản, không làm trẻ mệt óc. Để các buổi rèn luyện khỏi buồn chán, thỉnh thoảng cho trẻ tập đọc các mẩu chuyện cười và hỏi các câu hỏi vui. Nếu kiên nhẫn duy trì luyện tập được thường xuyên thì kết quả sẽ tốt đẹp.
Đối với người lớn tuổi
– Nói chậm rãi, suy nghĩ từng từ trước khi nói.
– Tập nói một mình: tập luyện nói khi ở nhà bằng cách đọc chuyện, tự thoại…
Tập nói một mình trước gương (Ảnh minh họa)
– Cần có sự kiên trì, tự tin, bỏ qua mặc cảm….đối diện với chính bản thân.
– Tham gia các hoạt động xã hội là môi trường tốt để khắc phục tật nói lắp.
– Sự giúp đỡ của mọi người: Những người trong gia đình, người thân, bạn bè…thường xuyên nhắc nhở một cách cởi mở, chân thành và gần gũi mỗi khi nói lắp..tạo thói quen “nói chuẩn” trong cuộc sống hàng ngày.
Trên thế giới, người ta sử dụng phương pháp hiện đại:
Một số nhà khoa học CHLB Đức đã nghiên cứu thực hiện một chương trình máy vi tính (gọi tắt CP) đặt tên là “bác sĩ lưu loát” để chữa tật nói lắp. Phương pháp này dựa trên nguyên tắc: dù không thể chữa được nguyên nhân nói lắp, bệnh nhân vẫn hoàn thiện tốt khả năng nói lưu loát nhờ tập luyện liên tục.
Người có tật nói lắp nói các cụm từ đặc biệt vào một micro nối với máy vi tính, tăng giảm giọng nói trong giới hạn thời gian quy định. “Bác sĩ lưu loát” sẽ ghi nhận các lỗi sai trong phần phát âm, nhấn giọng, hơi thở của người đọc và lập hồ sơ. Điều này cho phép mỗi bệnh nhân tự chứng kiến sai sót của mình, làm lại lần nữa…
Tiến sĩ y học Gudenberg cùng với giáo sư tâm lý Harald Euler (Trường đại học Kassel) đã thử nghiệm trên 23 người nói lắp, họ được học qua khóa đặc biệt 3 tuần, sau đó luyện tập tại nhà. Những kết quả cho thấy, ngay cả với những người nói lắp nghiêm trọng vẫn tiến bộ đáng kể, họ nói lưu loát hơn và một số lỗi nói lắp hầu như không đáng kể.
Việc điều trị nói lắp không khó, nhưng bệnh nhân cần kiên trì và có sự cảm thông, giúp đỡ của những người xung quanh. Tăng cường rèn luyện kỹ năng nói, kiên nhẫn thực hiện thường xuyên và lâu dài sẽ chữa được tật nói lắp.
ĐHA – Benh.vn
