Do các glucocorticoid có tác dụng chống viêm, chống mẫn cảm, chống dị ứng mạnh, nên các nhà bào chế thuốc đã phối hợp nó với các loại thuốc kháng sinh chế ra nhiều thứ thuốc khác nhau, với nhiều dạng thuốc dùng ngoài da như: thuốc mỡ, thuốc kem, gel, thuốc bọt, dung dịch bôi, thuốc nhỏ mắt, nhỏ tai, xịt mũi. Mỗi thứ lại có tên biệt dược của nhà sản xuất. Nước ta còn nhập khẩu thuốc của nhiều nước, nên số lượng corticoid dùng ngoài có đến hàng trăm tên thuốc. Vì vậy đến cả dược sĩ, bác sĩ, nhà quản lý thuốc, nếu không trực tiếp xem nhãn hộp thuốc cũng không thể trả lời đúng cách dùng.
Thận trọng khi dùng
Corticoid dùng ngoài không có dạng bào chế riêng cho trẻ em. Do đó phải chú ý đặc điểm sinh lý của trẻ để dùng thuốc được an toàn, hiệu quả.
Trẻ em không phải là người lớn thu nhỏ, mà là một cơ thể non nớt đang phát triển từng giờ, từng ngày. Da trẻ em mỏng nên khả năng thấm thuốc qua da vào cơ thể mạnh hơn người lớn. Diện tích da so với thể trọng của trẻ nhiều hơn người lớn. Tốc độ chuyển hóa thuốc chậm, do các men chuyển hóa thuốc chưa hoàn chỉnh. Khả năng bài xuất thuốc trong cơ thể trẻ dưới 12 tháng tuổi yếu, nên thời gian tồn tại thuốc trong cơ thể kéo dài hơn người lớn.
Corticoid là thuốc hấp thu nhiều qua da, vì vậy khi bác sĩ cho dùng thuốc chứa loại corticoid mạnh như betamethasone, dexamethasone… bôi cho trẻ, phải đặc biệt lưu ý theo dõi hàng ngày.
Trẻ 1- 2 tuổi thường mắc chứng chàm sơ sinh, ngứa do dị ứng, hăm kẽ háng và nách…, bôi các loại thuốc chứa corticoid có tác dụng rất nhanh, nhiều người coi đó là “thần dược” mà quên tác hại nguy hiểm của nó (khi dùng lâu hoặc diện rộng) như: teo da, rạn da, giãn mao mạch, chậm liền vết thương, bùng phát nhiễm nấm, nhiễm khuẩn, loạn thần, đục thủy tinh thể, chậm lớn, nấm miệng, viêm tụy, suy giảm miễn dịch… Đã có trường hợp trẻ sơ sinh 3 tháng tuổi có mụn nước ở ngón tay trỏ, mẹ tự bôi kem chứa corticoid liên tục vài ngày khỏi, nhưng sau đó đầu ngón tay bị hoại tử phải cắt bỏ để cứu bàn tay.
Thuốc dạng nước chữa bệnh tai, mắt cũng cần đặc biệt lưu ý khi dùng cho trẻ, có trường hợp cháu bé 9 tuổi dùng tilcodex (biệt dược tra mắt chứa dexamethasone và chloramphenicol) tra mắt chữa đau mắt đỏ rất hiệu nghiệm. Sau đó hễ đau mắt là cháu lại dùng thuốc này, đến khi cháu nhìn không rõ, mẹ cho đến bác sĩ khám mắt mới phát hiện ra cả hai mắt cháu đã bị đục thủy tinh thể, thị lực chỉ còn 5/10. Thật là họa vô đơn chí!
Bôi thuốc chứa corticoid cho trẻ cần tránh bôi vào gần mắt, bìu dái, bẹn, nách. Sau khi bôi thuốc không được quấn tã chặt, không bôi thuốc trên diện rộng, không bôi thuốc vào chỗ bị trầy xước da… Làm như thế thuốc sẽ thấm vào cơ thể trẻ với lượng lớn dễ gây độc hại cho trẻ.
- Không được tự ý hoặc nghe người khác mách mà dùng thuốc chứa corticoid cho con trẻ.
- Khi cần sử dụng thuốc có chứa corticoid cho trẻ nhất thiết phải được bác sĩ khám bệnh kê đơn (dù lần trước dùng thuốc đã có đơn bác sĩ rồi, lần sau muốn dùng cũng phải được bác sĩ khám và chỉ định mới được dùng).
- Trong thời gian dùng thuốc chứa corticoid theo đơn bác sĩ, cha mẹ vẫn phải theo dõi hàng ngày, nếu có tai biến phải dừng thuốc ngay và đến bác sĩ khám lại.
Corticoid là những nội tiết tố có cấu trúc steroid được chiết xuất từ vỏ tuyến thượng thận và chất tổng hợp thay thế, vì vậy nó còn được gọi là corticosteroid.
Corticoid gồm hai nhóm: nhóm mineralo corticoid chỉ có một chất có mặt trên thị trường là fludrocortison và nhóm glucocorticoid có tác dụng chống viêm, chống mẫn cảm, chống dị ứng mạnh, ức chế miễn dịch. Phần lớn thuốc nhóm glucocorticoid là thuốc tổng hợp, thường được bào chế làm thuốc dùng ngoài (nhỏ mắt, nhỏ tai, xịt mũi, bôi da).
Ds. Trần Xuân Thuyết
