Bệnh dại và thời điểm tiêm phòng hiệu quả

Bệnh dại luôn luôn là một bệnh gây ra không chỉ nỗi sợ hãi cho các nạn nhân bị súc vật nghi dại cắn mà còn là nỗi bận tâm của những nguời làm công việc phòng chống bệnh dại.

Bệnh dại khi đã phát bệnh thì tỷ lệ tử vong gần như 100%

Tỷ lệ mắc bệnh dại và tử vong

Trong khi trên thế giới nhiều nước đã thông báo là không hề có người chết vì bệnh dại từ 30 – 40 năm nay như Úc, Nhật, Pháp, các nước thuộc bán đảo Scanđinavơ… thì tại Việt nam và các nước quanh vùng như Thái lan, Ấn độ vẫn có các trường hợp chết vì dại. Ở Thái Lan số người chết vì bệnh dại hàng năm là 300 người (1). Từ năm 1994 đến 11/1997 có 172 người chết vì dại. Tại 17 tỉnh phía nam Việt nam trong đó 110 trường hợp có phiếu điều tra tử vong đầy đủ (2). Bệnh dại đứng hàng thứ 4 trong số các bệnh gây tử vong cao (theo đánh giá của phòng dịch tễ viện Pasteur TP. HCM).

Tại sao vẫn còn tồn tại những đề nghiêm trọng như vậy khi đã có vacxin phòng chống bệnh dại từ 100 năm nay? Đây là vấn đề của công tác tuyên truyền và nhận thức của người dân trong việc phòng bệnh và điều trị bệnh dại sau khi bị súc vật nghi dại cắn. Chưa có sự phối hợp chặt chẽ giữa hai cơ quan Y tế và các cơ sở Thú y.

Sự tiến bộ của khoa học

Trải qua một thế kỷ trong cuộc đấu tranh chống bệnh dại, việc sản xuất vacxin kháng dại trên thế giới đã có những bước tiến đáng kể như ta thấy trong bảng sau (1)

Mặc dù các vacxin sản xuất từ tế bào có ưu điểm là đơn vị kháng nguyên cao và tinh chế vì thế cho đáp ứng miễn dịch sớm và hiệu giá kháng thể đạt được cao ở người được tiêm, tỷ lệ phản ứng phụ thấp, nhưng giá còn quá đắt so với mức thu nhập của dân chúng những nước nghèo.

Chi phí còn quá cao so với mức thu nhập của người dân

Tại các nước châu Á chỉ có 4,5% sử dụng vacxin từ nuôi cấy tế bào, ở Nam Mỹ tỷ lệ này là 0,3% (5). Với chi phí 50 USD cho một phác đồ điều trị 5 mũi tiêm theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới (Chưa tính huyết thanh kháng dại nếu phải điều trị khẩn cấp) thì có lẽ 80% dân chúng nước ta mà mức thu nhập chỉ là 30 USD/tháng sẽ phải từ bỏ ý định điều trị đến nơi đến chốn khi không may bị súc vật nghi dại cắn.

Với loại vacxin Fuenzalida vẫn được sử dụng hầu khắp các nước thuộc thế giới thứ 3. Vacxin này có ưu điểm là giá rẻ: chỉ mất 40.000đ cho cả 8 mũi tiêm và cho đáp ứng miễn dịch đầy đủ (Hiệu giá kháng thể >0,5 UI/ml) sau 6 mũi tiêm với điều kiện vacxin được bảo quản tốt đúng nhiệt độ qui định, người tiêm phải thành thạo với kỹ thuật tiêm trong da. Việc 0,2 ml vacxin thay vì tiêm trong da vào 1 điểm như hiện nay được tiêm vào 2 vị trí khác nhau sẽ đảm bảo lượng vacxin vào đầy đủ như một số nước đã thực hiện (6) là một kinh nghiệm nên áp dụng.

Tuy nhiên, một cuộc điều tra nhỏ tại phòng khám và tiêm ngừa viện Pasteur TP. HCM (7) đã cho thấy: có một tỷ lệ phản ứng phụ (23/38 người được thăm khám – 60%) trong đó phản ứng tại chỗ nhiều nhất là ngứa, đau, sưng đỏ (40,6%) và toàn thân như nổi hạch, đau đầu, mệt mỏi, sốt …(59,3%) rất dễ khiến cho người dân ngại ngùng phải đi tiêm vacxin khi bị súc vật nghi dại cắn. Điều này rất cần được các nhà chuyên môn lưu tâm giải quyết.

Một vacxin dù cho được chứng minh là hiệu quả nhất cũng không cứu được bệnh nhân nếu họ đến tiêm trễ, việc xử lý vết thương không đấy đủ, vết thương quá gần thần kinh trung ương mà lại thiếu huyết thanh dại phối hợp với vacxin. Ngoài ra sự suy giảm miễn dịch chung của cơ thể do đang mắc các bệnh kinh niên như viêm gan, xơ gan hay đang điều trị các thuốc corticoide gây giảm đáp ứng miễn dịch kéo dài cũng góp phần làm giảm hiệu quả của vacxin.

Thời gian tốt nhất để tiêm phòng

Tiêm phòng là biện pháp tốt nhất để phòng bệnh Dại

Rửa sạch vết thương với thật nhiều nước và xà bông sau đó sát trùng bằng cồn iốt, đi tiêm vacxin ngay trong những giờ đầu tiên là biện pháp hữu hiệu nhất ngăn cản virus dại xâm nhập vào hệ thần kinh trung ương.

Cũng trong cuộc điều tra trên, chỉ có 16/48 (33,33%) người đến tiêm trong vòng 24 giờ; 5/48 (10,42%) sau 48 giờ và 56% (27/48) đến tiêm sau 3 ngày.

Loại vacxin Fuenzalida theo sơ đồ tiêm và lối tiêm của ta cần ít nhất là 15 ngày để tạo một mức kháng thể bảo vệ > 0,5 UI/ml. Như vậy với những vết thương sâu và ở vùng trên của thân thể, việc đi tiêm vacxin ngay sau khi bị cắn là điều vô cùng quan trọng. Thêm nữa, rất cần một sự phối hợp điều trị của huyết thanh kháng dại (40UI/kg cơ thể) có chất lượng tốt và đúng cách để bảo vệ tính mạng bệnh nhân.

Những trường hợp chết vì bệnh dại đã chứng tỏ bệnh nhân bỏ qua việc đi tiêm vacxin từ 77% – 94,6% hoặc 2 – 3 ngày sau mới đi tiêm (2,3,8). Ngược lại các bệnh nhân đã sử dụng các biện pháp đươc đồn đại trong dân gian như: Bôi dầu gió, dầu hỏa, dầu xanh, đắp ớt hiểm, đất sét, tỏi, củ kiệu, lấy nọc bằng dao liếc, uống thuốc nam để xử lý vết thương mà chúng tôi đã thống kê được (7) chiếm đến 47,8 %. Rõ ràng những biện pháp nhu vậy chưa chứng tỏ là cứu được bệnh nhân trong trường hợp nhiễm virus mà đôi khi còn mắc thêm các bệnh nhiễm trùng khác do làm bẩn vết thương.

Một số biện pháp nên quy định để đảm bảo tính mạng của cong người

Con số những người đến các cơ sở Y tế của 17 tỉnh phía nam tiêm vacxin dại là 2.050.318 người trong vòng 11 năm từ 1986 – 11/1997 (2,3) đã phản ánh một thực tế: Đã đến lúc phải có một chương trình tiêm phòng ngừa dại cho súc vật nuôi và hệ thống chẩn đoán bệnh dại hữu hiệu. Chỉ tính riêng chi phí để chủng ngừa (30.000đ/người/6 mũi tiêm) mà người dân phải bỏ ra cũng đã vượt quá 5,5 tỷ đồng /năm, chưa tính các chi phí thuốc men, đi lại, thời gian phải bỏ ra để điều trị… Vì vậy, cần có những quy định như sau để đảm bảo tính mạng của con người:

– Cấp giấy chứng nhận cho các con chó đã tiêm vacxin đầy đủ

– Qui định trách nhiệm của người chủ khi không chủng ngừa cho chó
– Có biện pháp chủng ngừa hoặc thả mồi có vacxin cho những súc vật sống lang thang

Giữ lại để theo dõi và xét nghiệm những súc vật cắn người

Bệnh dại có tỷ lệ tử vong 100% khi đã lên cơn bắt buộc chúng ta phải có ý thức đề phòng mà khâu quan trọng nhất là đàn súc vật nuôi phải được bảo vệ đầy đủ bằng vacxin. Ngoài ra cần khuyến cáo nên 6 tháng một lần tiêm phòng 6 mũi vacxin cho các nhân viên phòng thí nghiệm làm việc với virus dại và kiểm tra hiệu giá kháng thể. Những người có nguy cơ cao như các nhân viên thú y, chăn nuôi, công nhân lâm nghiệp, các nhân viên y tế làm việc tại các khoa lây…và mọi người dân muốn an tâm nên áp dụng việc tiêm ngừa này.

Benh.vn (Theo Viện Pasteur HCM)