Béo là một từ có vẻ như bình thường. Béo phì mới là bệnh tật. Nhưng xin bạn hãy cẩn thận, bệnh tật thường phát sinh từ nơi có vẻ như bình thường. Thậm chí là những bệnh rất nguy hiểm.
Nguy cơ tiềm ẩn:
Nếu đang từ gầy trở thành béo, người ta có thể phấn khởi. “Trông phương phi hẳn ra” có thể xem như một lời khen. Nhưng rồi dần dần, sự dư thừa khối lượng luôn kèm theo những lời than phiền: mệt mỏi, thở gấp, đổ mồ hôi nhiều, đau lưng, đau khớp… Những than phiền lúc đầu có vẻ như vô thưởng vô phạt, nhưng cuối cùng sẽ dẫn tới những hiệu quả bệnh lý nghiêm trọng. Chúng ta biết tới chứng béo phì (adiposis), khi có sự tụ mỡ bất thường trong cơ thể. Có rất nhiều biểu hiện của những bệnh khác nhau, nhưng lời khuyên của bác sĩ thường là một: cố gắng giảm trọng lượng về mức bình thường.
Mỡ tập trung ở nhiều vùng khác nhau trong cơ thể: ở mông, ở đùi, ở tay, ở bụng… Không chỉ làm mất đi vẻ đẹp nhẹ nhàng, cân đối của con người, không chỉ đơn thuần là nơi dự trữ năng lượng, mỡ nhiều khi là nguyên nhân của bệnh tật. Các nhà khoa học đã xác nhận rằng: Mỡ bụng ở giữa các đoạn ruột và trong gan không chỉ đơn giản là nơi dự trữ năng lượng. Chúng sản xuất nội tiết tố hay các chất truyền tin viêm nhiễm, làm tế bào mất đi sự nhậy cảm với insulin và do đó sinh ra bệnh tiểu đường. Đồng thời, các nội tiết tố sinh ra từ mỡ bụng làm tăng huyết áp và làm rối loạn chuyển hoá cholesterin”. Bác sĩ gọi sự xuất hiện của bốn yếu tố này là “hội chứng trao đổi chất”, hay gọn hơn, và cũng rõ hơn, là “bộ tứ chết người”. Mức độ nguy hiểm nhân lên nếu đi kèm theo từ các tổn thương mạch máu đến nhồi máu cơ tim, đột qụy và suy biến chức năng thận.
Vấn đề bây giờ là: đánh giá mức độ nguy hiểm này như thế nào ?
Mức độ hiểm nguy:
Chỉ nhìn qua một chút, cũng có thể xác định chuyện béo hay gầy, nhất là vùng thắt lưng hay vùng bụng. Như chúng ta cần sự đánh giá có một độ chính xác nào đó – một con số.
Đơn giản nhất là “chỉ số khối lượng cơ thể” BMI ( Body- Mass- Index ) theo định nghĩa sau:
Trọng lượng cơ thể ( tính theo kg )
—————————————— = BMI
( Chiều cao cơ thể tính theo met )2
Ví dụ: một người cao 1,65 m, nặng 72 kg , BMI sẽ là: 72 / ( 1,65 x 1,65 ) = 26,4.
Trên thế giới, theo quy ước, BMI từ 18,5 đến 24,9 ứng người bình thường, từ 25 trở lên là người dư thừa trọng lượng và từ 30 là người béo phì. Với người châu á , có khi sử dụng một lượng giá bình thường khác: 18 < BMI < 23.
BMI là chỉ số dễ áp dụng, nhưng còn thiếu chính xác. Vì BMI chỉ nói rằng khối lượng cơ thể quá nhiều, chứ không có khả năng chỉ ra tỷ lệ mỡ – yếu tố nguy hại nhất – là bao nhiêu? Đến đây, người ta có thể sử dụng phương pháp cân dựa vào tính chất điện của mô.
Trong các loại mô chủ yếu tạo nên trọng lượng cơ thể thì mỡ có độ dẫn điện chỉ cao hơn xương và thấp hơn các mô còn lại: kém mô cơ 17 lần, kém mô máu 21 lần. Nhưng vì khi đo độ dẫn điện, vai trò của cơ, máu và mỡ là quyết định nên người ta có thể tính ra tỷ lệ gần đúng của mỡ trong cơ thể. Có hai giá trị được sử dụng:
a) Tỷ lệ mỡ trong cơ thể – FAT, với giá trị bình thường ở nam là dưới 22 %, ở nữ là dưới 26% và
b) Chỉ số mỡ ở nội tạng VFA, với giá trị bình thường ở nam nằm trong khoảng 3 – 5 và ở nữ là 5 – 7.
Hiện nay, phương pháp nghiên cứu chính xác nhất và hiện đại nhất trong lĩnh vực này là phương pháp chẩn đoán sử dụng hình ảnh cộng hưởng từ điện tử MRI (hình 1). Lúc này, từ những lát cắt dọc theo toàn thân bệnh nhân ở trạng thái duỗi thẳng, người ta sử dụng những phần mềm chuyên dụng để tính ra tỷ lệ phân phối thể tích của từng phần trong cơ thể cũng như tỷ lệ mỡ và chú ý nhất là mỡ ở vùng bụng.
Các đường cong, các vùng ở dưới là phân bố thể tích:
Trên cùng (xanh thẫm) – thể tích cơ thể
ở giữa (vàng )- thể tích mỡ nói chung
Dưới (đỏ) – thể tích mỡ bụng, phần mỡ nguy hiểm.
Các số la-mã chỉ các vùng trên cơ thể:
I – IV: chân, đùi và mông
IV – VI : bụng
VII : đầu
VIII : tay.
Khi cơ thể có dấu hiệu bệnh lý do dư thừa mỡ, có thể làm xét nghiệm đo lượng mỡ trong máu và làm chẩn đoán siêu âm để đánh giá độ nhiễm mỡ của gan. Đây là những kỹ thuật chẩn đoán thường làm ở các bệnh viện.
Thể trọng là yếu tố chúng ta cần chú ý thường xuyên, và khi cần cũng phải tỷ mỷ. Bằng quan sát, bằng cân đo, bằnh cách tính BMI, chúng ta có thể ước lượng được sự hiểm nguy và biết lúc nào cần tìm đến nhà chuyên môn để làm những xét nghiệm chính xác hơn, cũng như lắng nghe những lời khuyên cần thiết. Khi vui chén cơm, cốc rượu, cũng nên nghĩ đến béo phì, tiểu đường, huyết áp… Tăng trọng một cách bất thường, các nếp gấp ở vùng bụng quá nhiều hay quá sâu, thường xuyên cảm thấy mệt mỏi, khát quá mức và thấy cần nhiều nước… là những
