Trẻ sơ sinh bị vàng da: Nguyên nhân và cách xử lý là một bài viết cung cấp thông tin về nguyên nhân và cách xử lý tình trạng vàng da ở trẻ sơ sinh. Bài viết sẽ giúp các bậc cha mẹ hiểu rõ hơn về tình trạng này, từ đó có thể chăm sóc trẻ một cách tốt nhất.
Mục lục
Tìm hiểu nguyên nhân trẻ sơ sinh bị vàng da
Vàng da ở trẻ sơ sinh là hiện tượng da, niêm mạc, kết mạc mắt có màu vàng. Đây là hiện tượng thường gặp ở trẻ sơ sinh, chiếm khoảng 60% trẻ sinh đủ tháng và 80% trẻ sinh non.
Có hai nguyên nhân chính gây vàng da ở trẻ sơ sinh:
Vàng da sinh lý
Đây là loại vàng da phổ biến nhất, xảy ra ở hầu hết trẻ sơ sinh. Nguyên nhân là do trong thời kỳ bào thai, trẻ sử dụng máu của mẹ để trao đổi chất. Sau khi sinh, trẻ sẽ sử dụng máu của chính mình. Tuy nhiên, các hồng cầu của trẻ sơ sinh có vòng đời ngắn hơn hồng cầu của người lớn, nên sẽ bị vỡ và giải phóng bilirubin vào máu. Bilirubin là một chất có màu vàng, khi tích tụ quá nhiều trong máu sẽ gây vàng da.
Vàng da bệnh lý
Đây là loại vàng da ít phổ biến hơn, xảy ra do các nguyên nhân sau:
- Bất đồng nhóm máu mẹ con: Khi mẹ và bé có nhóm máu khác nhau, cơ thể mẹ sẽ sản sinh ra kháng thể chống lại các tế bào hồng cầu của bé. Điều này khiến các tế bào hồng cầu của bé bị vỡ nhanh hơn, dẫn đến tăng bilirubin trong máu.
- Thiếu men G6PD: Đây là một loại men giúp bảo vệ hồng cầu khỏi bị vỡ. Khi trẻ thiếu men G6PD, các hồng cầu của bé sẽ bị vỡ dễ dàng hơn, dẫn đến tăng bilirubin trong máu.
- Bệnh lý tan máu: Đây là các bệnh lý khiến các tế bào hồng cầu bị vỡ nhiều hơn bình thường, dẫn đến tăng bilirubin trong máu.
- Xuất huyết dưới da: Khi trẻ bị xuất huyết dưới da, máu sẽ chảy ra ngoài mạch máu và hòa vào dịch trong cơ thể, bao gồm cả dịch ở da. Điều này khiến da có màu vàng.
- Bệnh lý gan mật bẩm sinh: Đây là các bệnh lý khiến gan và đường mật của trẻ không thể hoạt động bình thường, dẫn đến giảm khả năng đào thải bilirubin ra khỏi cơ thể.
Triệu chứng cảnh báo trẻ sơ sinh bị vàng da
Vàng da sinh lý và vàng da bệnh lý ở trẻ sơ sinh có những dấu hiệu nhận biết khác biệt. Dựa vào triệu chứng lâm sàng ban đầu bác sĩ có thể chẩn đoán và tư vấn phương pháp điều trị phù hợp cho trẻ.
Triệu chứng vàng da sinh lý ở trẻ sơ sinh
Vàng da sinh lý là hiện tượng thường gặp ở trẻ sơ sinh, chiếm khoảng 60% trẻ sinh đủ tháng và 80% trẻ sinh non. Nguyên nhân là do trong thời kỳ bào thai, trẻ sử dụng máu của mẹ để trao đổi chất. Sau khi sinh, trẻ sẽ sử dụng máu của chính mình. Tuy nhiên, các hồng cầu của trẻ sơ sinh có vòng đời ngắn hơn hồng cầu của người lớn, nên sẽ bị vỡ và giải phóng bilirubin vào máu. Bilirubin là một chất có màu vàng, khi tích tụ quá nhiều trong máu sẽ gây vàng da.
Triệu chứng của vàng da sinh lý ở trẻ sơ sinh là da, niêm mạc, kết mạc mắt có màu vàng. Vàng da thường xuất hiện ở mặt, sau đó lan xuống ngực, bụng, tay chân. Vàng da ở trẻ sơ sinh thường xuất hiện từ ngày thứ 2 đến ngày thứ 4 sau sinh và đạt đỉnh điểm vào ngày thứ 5 đến ngày thứ 7. Sau đó, vàng da sẽ giảm dần và biến mất sau 2 tuần đối với trẻ sinh đủ tháng và 3 tuần đối với trẻ sinh non.
Vàng da sinh lý ở trẻ sơ sinh có thể được chia thành các mức độ sau:
- Vàng da nhẹ: Vàng da chỉ xuất hiện ở mặt.
- Vàng da trung bình: Vàng da lan xuống ngực và bụng.
- Vàng da nặng: Vàng da lan xuống tay chân và lòng bàn tay, lòng bàn chân.
Triệu chứng vàng da bệnh lý ở trẻ em
Vàng da bệnh lý ở trẻ sơ sinh có thể là dấu hiệu của một bệnh lý nghiêm trọng. Do đó, cha mẹ cần đưa trẻ đi khám bác sĩ nếu trẻ có các triệu chứng vàng da.
Vàng da bệnh lý ở trẻ sơ sinh có thể được phân tích dựa trên các yếu tố sau:
- Mức độ vàng da: Vàng da bệnh lý thường có mức độ nặng hơn vàng da sinh lý. Vàng da có thể xuất hiện ở mặt, ngực, bụng, tay chân và thậm chí cả lòng bàn tay và lòng bàn chân.
- Thời gian xuất hiện vàng da: Vàng da bệnh lý thường xuất hiện sớm hơn vàng da sinh lý, có thể xuất hiện ngay sau sinh.
- Tốc độ tăng bilirubin: Bilirubin trong máu của trẻ mắc vàng da bệnh lý có thể tăng nhanh hơn so với trẻ mắc vàng da sinh lý.
- Sự xuất hiện của các triệu chứng khác: Trẻ mắc vàng da bệnh lý có thể có các triệu chứng bất thường khác như lừ đừ, bỏ bú, co giật,…
Vàng da bệnh lý ở trẻ sơ sinh là một tình trạng nghiêm trọng cần được phát hiện và điều trị sớm. Cha mẹ cần đưa trẻ đi khám bác sĩ nếu trẻ có các triệu chứng vàng da bệnh lý.
Chẩn đoán, phân loại trẻ sơ sinh bị vàng da
Để chẩn đoán vàng da ở trẻ sơ sinh, bác sĩ sẽ thực hiện các phương pháp sau:
Khám lâm sàng
Khám lâm sàng là phương pháp đơn giản và phổ biến nhất để chẩn đoán vàng da ở trẻ sơ sinh. Bác sĩ sẽ kiểm tra da, niêm mạc, kết mạc mắt của trẻ để đánh giá mức độ vàng da.
Mức độ vàng da được đánh giá dựa trên thang điểm của Kramer, từ 1 đến 5:
- Thang điểm 1: Vàng da chỉ xuất hiện ở mặt.
- Thang điểm 2: Vàng da lan xuống cổ và ngực.
- Thang điểm 3: Vàng da lan xuống bụng.
- Thang điểm 4: Vàng da lan xuống tay chân.
- Thang điểm 5: Vàng da lan xuống lòng bàn tay và lòng bàn chân.
Xét nghiệm máu
Xét nghiệm máu là phương pháp chính để xác định nồng độ bilirubin trong máu. Bilirubin được đo bằng đơn vị micromol/lít (µmol/L) hoặc milligram/deciliter (mg/dL).
Mức độ bilirubin trong máu được phân loại như sau:
- Bilirubin toàn phần < 256 µmol/L (13,6 mg/dL): Vàng da sinh lý.
- Bilirubin toàn phần từ 256 đến 428 µmol/L (13,6 đến 23,7 mg/dL): Vàng da bệnh lý nhẹ.
- Bilirubin toàn phần từ 428 đến 512 µmol/L (23,7 đến 28,5 mg/dL): Vàng da bệnh lý trung bình.
- Bilirubin toàn phần > 512 µmol/L (28,5 mg/dL): Vàng da bệnh lý nặng.
Các xét nghiệm khác
Bác sĩ có thể chỉ định các xét nghiệm khác để tìm nguyên nhân gây vàng da, chẳng hạn như:
- Xét nghiệm nhóm máu mẹ con: Xét nghiệm này giúp xác định xem trẻ có bất đồng nhóm máu với mẹ hay không.
- Xét nghiệm thiếu men G6PD: Xét nghiệm này giúp xác định xem trẻ có thiếu men G6PD hay không.
- Xét nghiệm bệnh lý tan máu: Xét nghiệm này giúp xác định xem trẻ có bệnh lý tan máu hay không.
Chẩn đoán vàng da ở trẻ sơ sinh là rất quan trọng để xác định loại vàng da và nguyên nhân gây vàng da. Điều này giúp bác sĩ đưa ra phương pháp điều trị phù hợp cho trẻ.
Điều trị cho trẻ sơ sinh bị vàng da
Vàng da ở trẻ sơ sinh có thể được điều trị tùy thuộc vào loại vàng da và nguyên nhân gây vàng da.
Vàng da sinh lý thường không cần điều trị và sẽ biến mất sau 2 tuần đối với trẻ sinh đủ tháng và 3 tuần đối với trẻ sinh non. Tuy nhiên, cha mẹ cần cho trẻ bú nhiều để tăng cường đào thải bilirubin ra khỏi cơ thể.
Vàng da bệnh lý cần được điều trị theo nguyên nhân gây bệnh. Các phương pháp điều trị vàng da bệnh lý bao gồm:
- Phototherapy: Đây là phương pháp chiếu ánh sáng xanh vào da để giúp phân hủy bilirubin thành dạng dễ dàng đào thải ra khỏi cơ thể.
- Thay máu: Đây là phương pháp truyền máu mới cho trẻ để thay thế lượng máu cũ có chứa bilirubin cao.
- Điều trị các nguyên nhân gây vàng da bệnh lý khác: Nếu vàng da bệnh lý do các nguyên nhân như bất đồng nhóm máu mẹ con, thiếu men G6PD, bệnh lý tan máu,… thì bác sĩ sẽ điều trị các nguyên nhân này.
Sau khi điều trị vàng da, trẻ cần được theo dõi chặt chẽ để đảm bảo rằng bilirubin trong máu đã giảm xuống mức an toàn. Bác sĩ sẽ chỉ định xét nghiệm máu để kiểm tra nồng độ bilirubin trong máu của trẻ.
Cha mẹ cần theo dõi các triệu chứng của trẻ, chẳng hạn như vàng da nặng hơn, lừ đừ, bỏ bú, co giật,… Nếu trẻ có các triệu chứng này, cần đưa trẻ đi khám bác sĩ ngay lập tức.
Cách chăm sóc trẻ bị vàng da tại nhà
Nếu trẻ sơ sinh bị vàng da, cha mẹ cần đưa trẻ đi khám bác sĩ để được chẩn đoán và điều trị phù hợp. Trong trường hợp trẻ bị vàng da sinh lý, cha mẹ có thể thực hiện các biện pháp chăm sóc trẻ sơ sinh bị vàng da tại nhà sau đây:
- Cho trẻ bú nhiều: Cho trẻ bú nhiều là cách tốt nhất để giúp trẻ sơ sinh bị vàng da. Sữa mẹ sẽ giúp kích thích gan của trẻ sản xuất nhiều bilirubin và đào thải bilirubin ra khỏi cơ thể. Mẹ nên cho trẻ bú ngay sau sinh và cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu đời. Cha mẹ cũng nên cho trẻ bú thường xuyên, khoảng 8 đến 12 lần mỗi ngày.
- Tắm nắng cho trẻ: Tắm nắng cho trẻ cũng là một cách giúp giảm vàng da ở trẻ sơ sinh. Ánh nắng mặt trời sẽ giúp phân hủy bilirubin trong da. Cha mẹ nên tắm nắng cho trẻ hàng ngày, vào buổi sáng sớm hoặc chiều muộn. Thời gian tắm nắng lý tưởng cho trẻ là trong vòng 30 phút mỗi ngày.
- Vệ sinh da cho trẻ: Vệ sinh da cho trẻ sạch sẽ sẽ giúp ngăn ngừa nhiễm trùng da, từ đó giúp giảm vàng da ở trẻ sơ sinh. Cha mẹ nên vệ sinh da cho trẻ hàng ngày bằng nước ấm và sữa tắm dành cho trẻ sơ sinh. Đồng thời nên tránh sử dụng xà phòng và các sản phẩm chăm sóc da có thể gây kích ứng da.
Chăm sóc trẻ sơ sinh bị vàng da tại nhà là rất quan trọng để giúp trẻ giảm vàng da và ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm. Cha mẹ cần thực hiện các biện pháp chăm sóc trẻ sơ sinh bị vàng da tại nhà theo hướng dẫn của bác sĩ.
