Mỗi khi nhắc tới Giáo sư Đỗ Tất Lợi người ta thường đề cập ngay tới bộ sách Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam với thái độ vô cùng quý trọng và thán phục.
Ban đầu, sách chỉ là một bộ giáo trình về dược liệu học dành cho sinh viên của trường dược, gồm 6 tập, viết và in dần dần từ năm 1962 đến năm 1965. Từ lần xuất bản thứ hai, sách mới được hợp thành một bộ thống nhất. Cho tới nay sách đã được bổ sung, sữa chữa và tái bản đến hơn chục lần, với tổng số trên 100 nghìn bản in – một kỷ lục khó có một cuốn cách khoa học chuyên ngành nào vượt được.
“Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam” đã được bạn đọc hoan nghênh và giới khoa học ở trong nước cũng như ngoài nước đánh giá rất cao. Với công trình khoa học này, tác giả đã trở thành người Việt Nam đầu tiên được Hội đồng chứng chỉ khoa học tối cao Liên Xô phong học vị Tiến sĩ khoa học mà không cần phải bảo vệ luận án (năm 1968). Cũng là một trong 12 thầy thuốc đầu tiên được Nhà nước phong học hàm Giáo sư đại học năm 1980 và cũng là người vinh dự được nhận giải thưởng Hồ Chí Minh về Khoa học – Kỹ thuật ngay đợt đầu tiên vào năm 1996, …
Thuận theo hoàn cảnh
Bộ sách đồ sộ, giá trị cao và có tiếng vang lớn như vậy, nên người ngoài thường không biết là ban đầu nó được viết ra một cách rất tự nhiên. Năm 1955, sau khi từ chiến khu Việt Bắc trở về, bố tôi rời quân ngũ vì được mời về làm chủ nhiệm bộ môn Dược liệu – Thực vật tại Trường Đại học y dược Hà Nội, khi đó hai ngành y và dược vẫn chung một trường. Để phục vụ cho công việc giảng dậy và nghiên cứu, ông bắt đầu biên soạn giáo trình “Dược liệu học và các vị thuốc Việt Nam”. Sách gồm 6 tập, được biên soạn và ấn hành dần từ năm 1962 đến năm 1965.
Sau khi “Dược liệu học và các vị thuốc Việt Nam” ra đời, tuy đó là giáo trình chuyên ngành, nhưng đã được đông đảo quần chúng quan tâm, đón nhận nhiệt thành. Rất nhiều bạn đọc ở trong và ngoài ngành dược đã đến nhà hoặc gửi thư trao đổi hoặc hỏi tác giả về thuốc Nam cũng như Đông y. Từ đó, bên lề các trang sách in bắt đầu xuất hiện những dòng chữ viết tay. Đó là những ý kiến của các chuyên gia và độc giả xa gần, cũng như những vấn đề cần phải sửa chữa hoặc bổ sung. Sau mỗi lần xuất bản, ông luôn luôn dành một bản cho việc bổ sung và sửa chữa: Thông tin liên quan được viết ngay ở trên lề sách; Tài liệu mới sưu tầm thêm được, những ghi chép liên quan, … cũng được ghim lại hoặc dán vào trang tương ứng. Từ lần xuất bản thứ hai, sách bắt đầu có thêm những thông tin có tính phổ cập. Khi hỏi vì sao trong một giáo trình chuyên ngành lại có những thông tin phổ cập như vậy, ông đáp: “Để tiết kiệm thời gian, có thể trả lời một lúc cho nhiều người”. Do có những thông tin vượt ngoài phạm vi một giáo trình chuyên ngành nên bắt đầu từ lần xuất bản thứ hai, sách mới được đổi tên thành “Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam”. Như vậy, việc bổ sung thêm tài liệu có tính phổ cập và đổi tên sách cũng diễn ra một cách tự nhiên, xuất phát từ nhu cầu thực tế.
Ngay việc bố tôi chọn nghề dược, cũng diễn ra một cách tự nhiên. Khi đó ở Hà Nội mới chỉ có Đại học luật và Đại học y dược. Tự biết bản thân không có tài ứng biến linh hoạt, nói năng lưu loát để theo học ngành luật, ông chỉ còn có thể lựa chọn giữa y và dược. Tuy thích học y hơn, nhưng thời gian học y quá lâu, sẽ tạo gánh nặng cho gia đình… ông đã chọn ngành dược để sớm tự lập, vì học dược có thể rút ngắn 1-2 năm so với học y.
Benh.vn
