Đau đầu - Một số nguyên nhân, chẩn đoán và điều trị

Đau đầu là một tình trạng rất phổ biến và có thể có nhiều nguyên nhân khác nhau. Đau đầu thường gặp có thể là đau đầu vô căn với các cách điều trị chủ yếu thư giãn.

Mục lục

0.1 Các cấu trúc của đầu nhận cảm giác đau
0.2 Các cấu trúc không nhận cảm giác đau
0.3 6 cơ chế gây đau đầu

1 Các vấn đề bệnh nhân đau đầu cần chuẩn bị trả lời bác sỹ
2 Các xét nghiệm, kiểm tra đau đầu
3 Nguyên nhân đau đầu
4 Các đau đầu cấp cứu

Đau đầu có thể do rất nhiều nguyên nhân gây ra

Đau đầu là một triệu chứng rất thường gặp ở mọi lứa tuổi, giới tính, nghề nghiệp, vùng miền…
Nhiều nguyên nhân khác nhau, phần lớn là nguyên nhân không nguy hiểm, các nguyên nhân gây tử vong chỉ chiếm tỷ lệ thấp.
Đau đầu có thể là hậu quả của một bệnh toàn thân hoặc tổn thơng thực thể ở não và vùng sọ mặt
Chẩn đoán nguyên nhân nhức đầu đòi hỏi phải có kiến thức rộng của nhiều chuyên khoa kết hợp, nhiều loại xét nghiệm.
Các dây TK dẫn truyền cảm giác đau đầu: dây TK sọ V, IX, X, các rễ tuỷ cổ C1-2-3.

Các cấu trúc của đầu nhận cảm giác đau

– Da, cơ vùng đầu mặt cổ

– Các xoang hàm mặt, hốc mũi, cấu trúc mắt, tai

– Các mạch máu: xoang tĩnh mạch và các nhánh lớn, các động mạch nền sọ, động mạch màng não giữa, động mạch đốt sống

– Màng cứng vùng nền sọ

Chi phối cảm giác

Dây V: toàn bộ vùng mặt, ổ mắt, răng, các xoang, cảm giác trong sọ vùng trên lều.
Dây IX, X: tai, họng, 1 phần hố sau
Các rễ tuỷ cổ C1 C2 C3: Toàn bộ vùng da đầu, cơ cổ gáy, tai giữa, xương chũm và cảm giác trong sọ vùng hố sau

Các cấu trúc không nhận cảm giác đau

Phần lớn màng cứng, màng nhện, màng nuôi.
Các não thất
Đám rối mạch mạc
Xương sọ
Nhu mô não

6 cơ chế gây đau đầu

Co kéo các tĩnh mạch từ vỏ não>các xoang tĩnh mạch
Co kéo động mạch màng não giữa
Co kéo các động mạch nền sọ
Giãn và căng các động mạch nội sọ
Viêm nhiễm tại chỗ và xung quanh các cấu trúc có cảm giác
Chèn ép trực tiếp dây TK sọ (V, IX, X ) và các rễ tuỷ cổ C1-2-3.

Các vấn đề bệnh nhân đau đầu cần chuẩn bị trả lời bác sỹ

Cơn đau đầu xuất hiện từ bao giờ?Hoàn cảnh xuất hiện?
Cách khởi phát và tiến triển của nhức đầu?
Đau ở vị trí nào? Kiểu đau, lan?
Lần đầu tiên hay tái diễn nhiều lần?
Thời gian?
Các rối loạn đi kèm? Mất ngủ, tâm thần không ổn định, RL kinh nguyệt (nữ), nôn, sốt…?
Tiền sử đau xoang, chảy mũi, chảy tai, chấn thương đầu?
Bác sỹ có thể thực hiện một số biện pháp thăm khám cơ bản như: Đo huyết áp, cứng gáy, thân nhiệt, thị lực, khám thần kinh toàn diện có hệ thống để tìm triệu chứng khu trú. Khám chuyên khoa khác nếu cần (nội, TMH,RHM, Mắt…)

Các xét nghiệm, kiểm tra đau đầu

Đo huyết áp là cần thiết khi thăm khám bệnh nhân đau đầu

Các xét nghiệm và mức độ xét nghiệm cần phù hợp với hướng chẩn đoán nguyên nhân

Xét nghiệm cơ bản
Chọc dò tuỷ sống
X quang sọ thẳng, nghiêng
Điện não đồ
Siêu âm doppler mạch máu trong sọ(TCD)
Chụp cắt lớp vi tính sọ não
Chụp cộng hưởng từ
Chụp mạch não

Nguyên nhân đau đầu

Nguyên nhân đau đầu rất đa dạng, việc chẩn đoán chính xác nguyên nhân gây đau đầu không phải đơn giản.

Năm 1988 hiệp hội nhức đầu quốc tế(I.H.S) họp phiên đầu tiên tại tây đức đã quyết định phải xây dựng các tiêu chuẩn rõ ràng cho mọi loại nhức đầu.Hội nghị đã phân loại 13 nhóm nguyên nhân gây đau đầu

Phân loại nhức đầu theo I.H.S 1988

Bệnh Migrain (nhức nửa đầu)
Nhức đầu do căng thẳng
Đau mạch máu mặt và đau nửa đầu từng cơn mạn tính
Nhức đầu các loại không phối hợp với rối loạn cấu trúc(nhức đầu tự phát như dao đâm, do lạnh, nhức đầu lành tính liên quan tới ho, gắng sức)
Nhức đầu phối hợp với một chấn thương sọ não
Nhức đầu liên quan tới những rối loạn mạch máu
Nhức đầu liên quan tới các bất thường nội sọ không do nguyên nhân mạch máu
Nhức đầu liên quan đến dùng hoặc ngừng các thuốc
Nhức đầu phối hợp một nhiễm khuẩn nội sọ
Nhức đầu liên quan một bất thường chuyển hoá
Nhức đầu phối hợp bệnh vùng cổ, sọ, mắt, tai mũi họng hoặc răng
Đau dây thần kinh, đau rễ thần kinh
Nhức đầu không phân loại được

Các đau đầu cấp cứu

Xuất huyết não, xuất huyết màng não (xuất huyết dưới nhện)
Hội chứng tăng áp lực nội sọ (u, ápxe não..)
Viêm màng não
Bệnh Horton ( viêm động mạch thái dương)
Glaucom góc đóng
Viêm tắc xoang tĩnh mạch não
Bệnh não do tăng huyết áp
Hội chứng não cấp tính xảy ra đột ngột kèm có tăng huyết áp nặng. Đây là một cấp cứu nội khoa đòi hỏi cần xử trí đúng và kịp thời.

Bệnh Horton gây đau đầu (viêm động mạch thái dương)

Bệnh horton là nguyên nhân gây đau đầu phổ biến ở người cao tuổi

Trên 50 tuổi, nữ>nam 3/1
Đau lần đầu, nhưng trầm trọng, về đêm.
Vị trí đau: TD 1- 2 bên. Động mạch thái dương nổi cứng, không đập, hoại tử da vùng đầu, đầu lưỡi.
Giảm thị lực cùng bên>nguy cơ mù do huyết khối động mạch trung tâm võng mạc
Máu lắng tăng cao, sinh thiết động mạch thái dương: tổ chức viêm
Điều trị: Corticoid 0,5-1mg/kg/j, 3 tuần > giảm dần> duy trì 10-20mg/j trong1-2 năm

Đau dây V (vô căn)

Lớn tuổi, không có nguyên nhân.
Thường 1 bên, nhánh V2 và V3.
Tính chất: tự phát hay sau k/t (sờ, nhai..) > bùng nổ, nhói như dao đâm> hết sau vài phút – giờ.
Không có bất kỳ TC khác (phải loại trừ)

Điều trị:

Carbamazepin 400-1200mg/j, có thể k/h Phenytoin 200-400mg/j
Amytriptilin, Gabapentin, Baclofen.

Đau đầu Migrain

Cơ chế phức tạp: máu, TK, thể dịch.

Tiêu chuẩn chẩn đoán: (HHNĐQT1988)

Cơn kéo dài 4-72h, ít nhất đã có 5 cơn.
Có ít nhất 2 đặc tính trong số sau:
- Đau ½ đầu (có thể lần lượt đổi bên)
- Tính chất mạch đập
- Vừa hay dữ dội
- Tăng lên khi gắng sức.

Phân biệt đau nửa đầu với một số dạng đau đầu phổ biến khác

Triệu chứng kèm: nôn/buồn nôn, sợ ánh sáng, tiếng động.

Điều trị cắt cơn: Điều trị sớm ngay từ khi xuất hiện tc đầu tiên, 4 loại thuốc có tác dụng là thuốc giảm đau thông thờng, Non-steroid,dẫn chất cựa lúa mạch Dihydroergotamin (dưới lưỡi), chất đồng vận tiết Serotonin 5HT1 (Sumatriptan..) chỉ định khi các thuốc trên thất bại, dùng cách xa các dẫn chất cựa lúa mạch(đã ngừng trên 24 h)

Điều trị nền (dự phòng): khi >=3 cơn/tháng, kéo dài 2-3 tháng.