Say nắng, say nóng là hai bệnh lý thân nhiệt thường gặp, đặc biệt ở những vùng nhiệt đới có nhiệt độ cao. Y học chia bệnh lý thân nhiệt thành hai loại chính là sốc nhiệt (heat stroke) và lả nhiệt (heat exhaustion). Hãy cùng tìm hiểu cách phòng bệnh và xử trí bệnh lý thân nhiệt cụ thể là say nắng và say nóng trong những ngày hè.
Mục lục
Say nóng và say nắng là gì ?
Tùy theo biểu hiện của sốc nhiệt mà chia thành say nóng tức sốc nhiệt, và say nắng tức lả nhiệt. Với từng trường hợp, có biện pháp chăm sóc khác nhau vì cơ chế gây bệnh khác nhau.
Khái niệm say nóng và say nắng
Lả nhiệt hay say nóng là bệnh lý nhiệt hay gặp nhất do suy chức năng kiểm soát nhiệt từ nhẹ tới vừa thường kèm theo tăng nhiệt độ không khí và/hoặc kèm theo gắng sức thể lực dẫn tới mất muối và nước. Có thể diễn biến thành sốc nhiệt.
Sốc nhiệt hay say nắng (heat stroke) là tình trạng tăng thân nhiệt quá mức, thường > 40 độ, thường kèm theo đáp ứng viêm hệthống dẫn tới tổn thương cơ quan đích cùng với tổn thương thần kinh, và tình trạng bí mồ hôi (anhidrosis).
Tại sao mắc bệnh say nóng, say nắng và mức độ phổ biến của bệnh
Tổn thương do nhiệt: Khi nhiệt độ tăng cao quá mức tế bào có thể chịu đựng dẫn tới thoái hoá protein. Từ đó gây thiếu máu, thiếu oxy, nội độc tố, cytoxin viêm. Những trường hợp có nồng độprotein này thấp đều dễ bị tổn thương nhiệt như tuổi cao, mất thích nghi khí hậu hoặc đa gen.
Đáp ứng viêm: Sau khi bị stress nhiệt, sản sinh ra nhiều chất trung gian của đáp ứng viêm nhằm bảo vệ và sửa chữa tổn thương. Những cytokine và interlerkin tạo ra sốt, trục hạ đồi-tuyến yên-thượng thận. Những sản phẩm trung gian này làm tăng tính thấm thành ruột dẫn tới tạo các nội độc tố. Chúng kết hợp lại làm suy giảm khả năng điều hoà nhiệt và phòng ngừa tụt HA, tăng nhiệt độ.
Dịch tễ: Tỉ lệ tử vong liên quan tới nhiệt tuỳ thuộc vào vị trí địa lý, phong tục tập quán, tập hành hương. Nguy cơ tử vong tuỳ thuộc vào nhiệt độ, thời gian phơi nhiễm, sự thích nghi khí hậu. Tuổi cao hoặc trẻ sơ sinh nguy cơ cao khi nhiệt độ môi trường thay đổi.
Triệu chứng lâm sàng của say nóng ( lả nhiệt ) và say nắng (sốc nhiệt)
Tiển sử của những người bị say nắng, say nóng có thể là tăng thân nhiệt và hậu quả xảy ra sau khi phơi nhiễm với nhiệt trong đó cơ chế điều hoà nhiệt bị quá tải bởi môi trường nóng và giảm khả năng thải nhiệt.
Triệu chứng của say nóng (Lả nhiệt)
- Triệu chứng thường không điển hình, đôi khi kín đáo lúc khởi phát, những triệu chứng này giống nhiễm virus, mệt mỏi, yếu cơ, suy nhược.
- Nôn và buồn nôn, đau đầu và đau cơ, hoa mắt, đau cơ và chuột rút.
- Thường nhiệt độ> 37 độ, < 40 độ.
Triệu chứng của say nắng (Sốc nhiệt)
- Có những triệu chứng của lả nhiệt.
- Triệu chứng kinh điển là tăng thân nhiệt > 40 độ và suy chức năng thần kinh xảy ra đột ngột ở 80% các trường hợp.
- Triệu chứng có thể kín đáo gồm giảm khả năng đánh giá, cử chỉ kỳ cục, ảo giác, thay đổi ý thức, lẫn lộn, mất định hướng và hôn mê, co giật.
- Bệnh nhân có thể vã mồ hôi, mặc dù ko ra mồ hôi là triệu chứng kinh điển nhưng chỉ xuất hiện ở giai đoạn muộn.
Biến chứng say nắng, say nóng
- Sốc nhiệt có thể gây biến chứng cho tất cả các cơ quan trừ tuỵ.
- Tụt huyết áp, phù phổi, suy thận, rối loạn điện giải, rối loạn đông máu, co giật, suy gan.
Lưu ý khi bị say nắng, say nóng
- Béo phì, kiệt muối nước, sống một mình, tuổi quá cao hoặc quá nhỏ.
- Cần chẩn đoán phân biệt say nắng, say nóng với bệnh lý: Viêm não, sốt rét, viêm màng não, nhiễm trùng máu, sốt virus…
- Các xét nghiệm cần làm khi bị say nắng, say nóng: Xét nghiệm máu, Chụp CT sọ não: Đánh giá phù não và chảy máu não.
Điều trị say nắng, say nóng
Điều trị say nắng và say nóng chủ yếu sơ cứu và xử trí ngoài bệnh viện. Các biện pháp điều trị tập trung vào việc điều hòa lại thân nhiệt cho người bệnh, bổ sung nước và điện giải…
Điều trị say nắng, say nóng ngoài bệnh viện
Làm mát ngay tức thì và hỗ trợ suy chức năng cơ quan.
Đưa người bệnh ra khỏi môi trường nóng, cởi bỏ quần áo, chuyển tới nơi bóng râm, lên xe mát hay nhà lạnh.
Làm mát tức thì bằng bất kỳ phương tiện gì sẵn có nhưng chuyển ngay vào viện nếu nghi ngờ sốc nhiệt:
- Áp nước ấm trên người bệnh nhân sau đó dùng quạt để tăng quá trình bốc hơi.
- Áp gói nước đá lên người bn vùng cổ, nách, bẹn.
- Chuyển người bệnh bằng xe điều hoà hoặc mở cửa sổ.
- Tất cả người bệnh sốc nhiệt đều phải cho vào viện theo dõi
Phòng ngừa say nắng, say nóng
Mặc quần áo thoáng, dễ bay hơi nước, không hấp thụ nhiệt, hạn chế làm việc trực tiếp dưới ánh sáng mặt trời, uống đủ nước và điện giải.
Cẩm nang Truyền thông Y học BV Bạch Mai
