Carbon monoxid (CO) là một chất khí không màu, không mùi được tìm thấy trong khói thuốc lá, khí thải ô tô, khói cháy trong môi trường thông khí kém, các lò sưởi hoạt động chức năng không tốt và các thiết bị đốt gaz không cháy hết (như lò gốm).
Mục lục
Carboxyhemoglobin là gì
Carbon monoxid (CO) là một chất khí không màu, không mùi được tìm thấy trong khói thuốc lá, khí thải ô tô, khói cháy trong môi trường thông khí kém, các lò sưởi hoạt động chức năng không tốt và các thiết bị đốt gaz không cháy hết (như lò gốm).
Khi hemoglobin máu tiếp xúc với CO trong khí hít vào, carboxyhemoglobin được hình thành. Ái lực của CO với hemoglobin mạnh gấp 200 lần ái lực với oxy, vì vậy sau khi gắn với carbon monoxid, hemoglobin mất khả năng gắn và vận chuyển oxy tới các mô trong cơ thể (Vd: não) gây tình trạng giảm oxy mô (hypoxia).
Carboxyhemoglobin (COHb) được hình thành trong ngộ độc khí CO.
Nồng độ CoHb được sử dụng để lượng giá mức độ nặng của ngộ độc CO.
Các triệu chứng của ngộ độc khí CO biến đổi tuỳ theo nồng độ carboxyhemoglobin. Nồng độ carboxyhemoglobin từ 20 – 30% sẽ gây đau đầu, chóng mặt, buồn nôn, nôn và suy giảm khả năng tư duy. Nồng độ carboxyhemoglobin từ 30 – 40% sẽ gây lú lẫn, yếu cơ, thở nhanh, tụt huyết áp và nhịp tim nhanh. Khi nồng độ carboxyhemoglobin lên tới 50 – 60%, BN sẽ bị mất ý thức và có thể xuất hiện cơn co giật. Khi nồng độ carboxyhemoglobin > 60% tình trạng ngừng thở và tử vong có thể xẩy ra.
Chỉ định xét nghiệm
Để chẩn đoán và theo dõi các trường hợp ngộ độc khí CO.
Cách lấy bệnh phẩm
Xét nghiệm được tiến hành trên máu toàn phần. Mẫu máu được lấy vào ống nghiệm có EDTA.
Không nhất thiết yêu cầu BN cần phải nhịn ăn trước khi lấy máu làm xét nghiệm. Bệnh nhân không được phép hút thuốc trước khi lấy mẫu xét nghiệm.
Phương pháp định lượng
Phương pháp đo quang phổ nhiều bước sóng.
Giá trị bình thường
- Người không hút thuốc: < 3% hemoglobin toàn phần.
- Người hút thuốc (1-2 bao/ngày): 4 – 5% hemoglobin toàn phần.
- Người nghiện thuốc lá nặng (> 2 bao/ngày): 8 – 10% hemoglobin toàn phần.
- Trẻ sơ sinh: 10 – 12% hemoglobin toàn phần.
Tăng nồng độ carboxyhemoglobin máu
Nguyên nhân chính thường gặp là:
Ngộ độc carbon monoxid.
Các nguyên nhân khác:
- Bệnh lý tan máu.
- Có máu trong lòng ruột.
- Phản ứng của vi khuẩn ruột.
- Giảm khẩu phần calo.
- Sau gắng sức.
Các yếu tố góp phần làm thay đổi kết quả xét nghiệm
Có khoảng chồng chéo giữa giá trị nồng độ carboxyhemoglobin ở người nghiện thuốc lá mạn tính với giá trị nồng độ hemoglobin ở đối tượng bị ngộ độc khí CO do tai nạn.
Điều trị bằng oxy liều cao trước khi lấy máu xét nghiệm có thể làm giảm mức độ nặng của tình trạng carboxyhemoglobin.
Nồng độ COHb giảm đi với tốc độ khoảng 15% mỗi giờ khi bệnh nhân được đưa ra khỏi môi trường bị nhiễm khí độc.
Lợi ích của xét nghiệm định lượng carboxy hemoglobin máu
Xét nghiệm không thể thiếu để chẩn đoán và nhất là để theo dõi các trường hợp ngộ độc khí CO, sau khi đã tiến hành cho BN thở oxy liều cao hay oxy cao áp (oxygénothérapie hyperbare).
Xét nghiệm có thể được áp dụng hữu ích để phát hiện các bệnh nhân nghiện thuốc lá lâu ngày và có thể có tình trạng ngộ độc CO mạn tính.
Các hướng dẫn thực hành lâm sàng dựa trên y học bằng chứng
Không thể sử dụng xét nghiệm các chất khí trong máu động mạch để chẩn đoán tình trạng ngộ độc CO. Do carbon monoxid không có tác động trên lượng oxygen được hòa tan trong huyết thanh vì vậy, PO2 và độ bão hòa oxy máu sẽ bình thường.
Theo dõi độ bão hòa oxy máu mao mạch (pulse oximetry monitoring) sẽ cung cấp kết quả bình thường “giả tạo” do đầu đo độ bão hòa mạch nảy sẽ đọc độ bão hòa carboxy-hemoglobin như oxyhemoglobin.
Các cảnh báo lâm sàng
Một đối tượng nghi ngờ bị ngộ độc khí CO cần được đưa ra khỏi nơi nghi ngờ gây ngộ độc khí CO và được cho thở oxy trước khi xét nghiện đánh giá nồng độ carboxyhemoglobin.
Phụ nữ và trẻ em có thể có biểu hiện triệu chứng ngộ độc CO nặng nề hơn ở một mức nồng độ Carboxyhemoglobin thấp hơn so với nam giới, do họ có số lượng hồng cầu thấp hơn so với nam giới.
